Een en ander blijkt uit cijfers die stikstofminister Christianne van der Wal deze week naar de Tweede Kamer stuurde, in antwoord op vragen van NSC-Kamerlid Rosanne Hertzberger. Ondernemers dreigen nog jaren in onzekerheid te zitten.

Het is bijna vijf jaar geleden dat de stikstofcrisis uitbrak. Op 29 mei 2019 oordeelde de Raad van State dat de Nederlandse stikstofaanpak, het Programma Aanpak Stikstof (PAS), in strijd was met Europese wetgeving. Bedrijven konden voor activiteiten die maar weinig stikstofneerslag veroorzaken –bijvoorbeeld uitbreiding van  een stal– onder het PAS volstaan met een melding. Maar door de uitspraak van de hoogste bestuursrechter moesten zij alsnog een natuurvergunning aanvragen. Voor toekenning van zo’n vergunning is stikstofruimte nodig. Die komt maar mondjesmaat beschikbaar.

Niet eerlijk

In de zomer van 2021 werd een nieuwe stikstofwet van kracht. Daarin is op aandringen van de SGP vastgelegd dat de overheid de PAS-melders gaat legaliseren. Ook het toenmalige kabinet voelde aan dat het niet eerlijk zou zijn om deze ondernemers in de kou te laten staan. Immers, hun ‘illegale’ situatie was te wijten aan gebrekkige wetgeving.

In februari 2022 startte een legalisatieprogramma, met als  streven „uiterlijk medio 2025” de laatste PAS-melders uitzicht te geven op een natuurvergunning. Voor het programma hebben zich 2488 ondernemers –overwegend veehouders– aangemeld.

Van hen hebben er tot nu toe 625 duidelijkheid gekregen: 378 aanvragen zijn afgewezen omdat ze niet aan de voorwaarden voldoen, in 103 gevallen is een natuurvergunning om diverse redenen niet meer nodig en voor 144 meldingen is er volgens de minister „een oplossing”.

In 130 van die 144 gevallen, de overgrote meerderheid dus, is vanwege „een bestuurlijk rechtsoordeel” geen stikstofruimte nodig. Drie ondernemers kregen op hun aanvraag een zogeheten positieve weigering, omdat er geen stikstofruimte nodig is voor hun activiteit; voor vier anderen is zo’n beslissing onderweg.

De resterende zeven bedrijven zijn de enige die tot nu toe een onherroepelijke natuurvergunning hebben ontvangen. Zes daarvan profiteren van stikstofruimte die vrijkwam uit de saneringsregeling in de varkenshouderij. Zeven andere bedrijven kregen ook een vergunning, maar daartegen lopen nog beroepsprocedures.

Per saldo betekent dit dat tot nu toe slechts zeven PAS-melders daadwerkelijk gelegaliseerd zijn. Zij mogen met zekerheid hun bedrijfsactiviteit voortzetten.

Verplichting

Een bestuurlijk rechtsoordeel en een positieve weigering geven die zekerheid niet, stelt advocaat Franca Damen uit Waalwijk op X. Zij is gespecialiseerd in agrarisch recht. „Je hebt er namelijk niks aan. Hiermee voldoen het ministerie en de provincies ook niet aan hun wettelijke verplichting tot legalisatie”, schrijft Damen.

Desgevraagd legt ze uit dat een bestuurlijk rechtsoordeel niets anders is dan een briefje van de provincie waarin staat dat een vergunning niet meer nodig is. Dat is sinds 2020 het geval als de ondernemer een mogelijkheid heeft voor intern salderen:  schuiven met stikstofruimte binnen zijn bedrijf, bijvoorbeeld van een gestaakte activiteit naar de nieuwe activiteit.

Juridische zekerheid geeft zo’n „briefje” niet, stelt Damen. Hetzelfde geldt ook voor een positieve weigering, hoewel dat wel een formeel besluit is dat geen natuurvergunning nodig is. Maar zodra er iets verandert in beleid, wetgeving of rechtspraak kan het zijn dat de ondernemer alsnog een vergunning moet aanvragen. Het enige echte einde aan alle onzekerheid is een onherroepelijke natuurvergunning: die geeft expliciet toestemming.

Piekbelasters

Resteert de vraag of het gaat lukken om alle PAS-melders voor de zomer van 2025 duidelijkheid te verschaffen. Veel zal afhangen van het succes van de uitkoopregeling voor piekbelasters (Lbv-plus), die tot eind dit jaar open staat. Die moet de nodige stikstofruimte opleveren.

Minister Van der Wal wil daar niet op vooruitlopen. Wel geeft ze toe dat het aantal legalisaties lager is dan ze had gewild. Naast de bestaande vrijwillige uitkoopregelingen zoekt ze daarom naar extra mogelijkheden om de PAS-melders te helpen. Intussen duurt de onzekerheid voor deze ondernemers voort. „Zeer vervelend”, vindt de minister, maar „het kabinet doet er alles aan” om dat „zo snel mogelijk” op te lossen.