Uit het dinsdag gepubliceerde onderzoek van de stichting blijkt dat 62 procent van de Nederlanders minder hoopvol is over de samenleving dan vijf jaar geleden. Dat komt neer op ruim 8,5 miljoen mensen. Daarnaast is 41 procent, zo’n 5,6 miljoen mensen, niet hoopvol.

„De cijfers zijn echt hoog”, vindt SIRE-directeur Lucy van der Helm. Naast oorlogen, de vluchtelingencrisis en inflatie, maken mensen zich ook zorgen over klimaatverandering, woningnood en polarisatie.

Prof. Jan Hoogland, hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit van Twente, herkent dit vanuit de praktijk. „Ik zie veel mistroostige gezichten als ik mijn studenten vraag of ze hoop hebben voor de toekomst. Ze maken zich zorgen over het klimaat, vragen zich af of Nederland niet half onder water komt te staan en zijn bang dat de leefomstandigheden slechter worden.”

Vanuit zijn eigen jeugd herinnert Hoogland dat mensen destijds hoopvoller waren. „In mijn jonge jaren was er ook grote onrust. Denk alleen maar aan de atoomdreiging die van onder meer Rusland uitging. Toch was de stemming, voor zover ik mij herinner, toen minder bedrukt.”

Vooruitgangsgeloof

Hetzelfde geldt volgens de hoogleraar voor de klimaatproblematiek. „In 1968 werd de Club van Rome opgericht door Europese wetenschappers en ondernemers, om hun bezorgdheid over de toekomst van de wereld voor het voetlicht te brengen. Toch bleven mensen positief. Het vooruitgangsgeloof van toen verliest nadrukkelijk terrein.”

Hoop is volgens Van der Helm „het verlangen naar verbetering, waarvoor we bereid zijn in actie te komen. Het zorgt ervoor dat mensen doorgaan en niet opgeven, ook al weet je niet of je wensen en verwachtingen werkelijkheid worden.” Met de campagne ”Vind je lichtpuntje en durf te hopen” wil de stichting mensen inspireren om na te denken over wat hun hoop geeft en wat de lichtpuntjes in hun leven zijn.

Voor Hoogland zijn bij de definiëring van hoop twee dingen van belang. „Enerzijds moet er een verlangen zijn dat er een wenselijke situatie ontstaat. Dat is een voorwaarde, want anders is er geen sprake van hoop. Daarnaast is de uitkomst van wat je wenst onzeker.”

Dat betekent volgens de hoogleraar dat het anders kan gaan dan je zou willen. Hoogland: „Daarvoor verwijs ik graag naar een uitspraak die aan de voormalige Tsjechische schrijver Václav Havel wordt toegeschreven: „Hoop is niet hetzelfde als optimisme, evenmin als de overtuiging dat iets goed zal aflopen. Wel de zekerheid dat iets zinvol is, ondanks de afloop of het resultaat.””

Coronacrisis

Hoop heeft een positieve invloed op het individuele welbevinden, stelt Van der Helm. „Het maakt mensen weerbaar, vermindert stress en maakt dat we doorzetten in moeilijke situaties. Hoop is cruciaal om tegenslagen te overwinnen.” Dat blijkt ook uit de cijfers: drie op de vier Nederlanders geven aan dat hoop een positief effect heeft op hoe zij zich voelen en dat het een belangrijke motivatie is om door te gaan.

Daarnaast werkt hoop ook als mobiliserende kracht voor de samenleving. Het moedigt mensen aan om samen te werken en zich in te zetten voor een betere toekomst. Van der Helm: „Dat leidt uiteindelijk tot een positieve verandering in de samenleving. Dat geldt voor bijvoorbeeld het klimaat, maar zagen we ook bij de coronacrisis. Ondanks dat het ons allemaal overviel, waren we met elkaar aan het knokken. Het klappen voor de zorghelden was een uiting van deze collectieve hoop.”

Ook de hoogleraar ziet hoop als iets waar een collectieve kant aan zit. „Iemand moet zelf lichtpuntjes zien, maar hij kan dit ook uitstralen in zijn omgeving. Onderlinge verbondenheid kan sterk bijdragen aan het levend houden van de hoop in een gemeenschap. Het is bovendien een voorwaarde om als samenleving positiever te gaan denken.”

Uit het onderzoek van SIRE blijkt dat 60 procent het leuk vindt om van anderen te horen waar ze hoop van krijgen; 42 procent krijgt daadwerkelijk hoop van anderen.

Podcasts

Bij de campagne horen diverse podcasts. Van der Helm: „Laurentien van Oranje komt bijvoorbeeld aan het woord over wat hoop voor haar betekent.” Met de verhalen wil SIRE mensen inspireren.

„Hoop is te trainen”, zegt Van der Helm. Op de website van SIRE is dan ook een aantal tips te vinden, zoals „denk aan mooie dingen”, „oefen dankbaarheid” en „je kunt meer dan je denkt”. Maar ook: je mag verdrietig zijn en je onzekerheid omarmen. Doelen stellen wordt aangemoedigd, maar heeft ook een keerzijde. Van der Helm: „Maak je ambities niet te groot, dat voorkomt teleurstellingen. Geluk zit in de kleine dingen.”