Ur: het land van Abrahams geboorte

Wie naar enig wetenschappelijk bewijs durft vragen, hoeft niet op een ander antwoord te rekenen dan: „Hier was het.” Daar staat de wagen stil. Dat is geen wonder. Moslims hebben de vader der gelovigen volledig geconfisqueerd en Urfa tot een bedevaartsoord gemaakt. Wie zou dan wagen de overgeleverde traditie ondersteboven te schoffelen?

Een stukje ten zuiden van Urfa ligt Harran. Dat pleit er een klein beetje voor de moslimtheorie te aanvaarden. Want volgens Genesis 11:31 riep de HEERE Abram uit Ur der Chaldeeën en vertrok deze daarna naar Haran. Over de ligging van de laatstgenoemde plaats zijn de oudheidkundigen het eens. Door daarheen te trekken, ging Abram de goede kant op. Maar indien Uruk Abrams eerste woonplaats was, zou hij om in Haran te komen hemelsbreed bijna 800 kilometer naar het noordoosten hebben moeten trekken. Of vormde de vanuit Uruk gezien westwaarts gelegen woestijn een verhindering om rechtstreeks op het doel af te gaan?

Er is nog een ander argument. In het Chaldeeuws zou Abrahams naam ”Orham” luiden. Dat woord heeft verwantschap met de voorheen ook voor Urfa gebruikte betiteling Orhai. Alle overleggingen ten spijt, een reis vol twijfel naar Urfa blijkt belangwekkend.

'Heilige' vis
Twee meertjes in het centrum van de stad blijken overvol met grote vis. Wie met een glimlach aan de gids vertelt te weten wat die avond bij het diner als hoofdschotel fungeert, ontvangt een ontkennend antwoord. „Deze vis is heilig.”

Wat is het geval? De islamitische traditie vertelt dat Abraham het levenslicht zag onder Nimrod, dezelfde die in Genesis 10 aan de orde komt als een geweldig jager. Zijn naam komt in de koran niet letterlijk ter sprake. Maar soera 2:258 duidt op hem. Astrologen zouden hem voorspeld hebben dat in datzelfde jaar een kind zou worden geboren dat een eind aan zijn heerschappij zou maken. Daarom gaf de koning order alle in dat jaar ter wereld komende baby's te doden. Het verhaal lijkt verdacht veel op de historie van Herodes. Abrahams moeder zou haar zoon echter in een grot ter wereld hebben gebracht. Daar leefde hij tot zijn tiende jaar. Toen trad hij naar buiten en begon de afgoden van Nimrod in stukken te breken. Arrestatie bleef niet uit. De koning gooide zijn gevangene in het vuur. Maar de Almachtige zou geboden hebben: „O vuur, wees zachtzinnig met Abraham, houd hem veilig en koel.” Of, zoals de koran zegt in soera 21:69: „O vuur, word koud!” Toen veranderde, zegt de traditie, het vuur in water en het brandhout in vis. Dat houdt de ware moslim voor waarachtig. De dochter van Nimrod, die Abraham liefhad, wierp zichzelf in het vuur. Daardoor ontstonden in totaal twee meren.

Het feit dat de geboortegrot op slechts honderd meter afstand van het water is gesitueerd, doet de geloofwaardigheid van het 'godenverhaal' geen goed. Of hebben oude christenen ook al in dit bijgeloof geleefd? Want direct naast de visvijver staat een moskee, die oorspronkelijk verrees als kerk. Dat is aan de vorm van de toren duidelijk te zien. Het was de ”Groene Kerk”. En aan het begin van de twaalfde eeuw bouwden nijvere christenen ook de Mariakerk. Die was vanaf de dertiende eeuw eveneens in gebruik als moskee.

Christelijk leven
Urfa kenmerkt zich door veel kleurig gewas. Dat komt door intensieve irrigatie. Vruchtbaar ogende akkers omringen de stad. Vrouwen oogsten handmatig katoen. Paardjes grazen in het sappige gras. Hoe is het met de christelijke kerk? Die valt helaas niet te betitelen als „fris en groen”.

De tamelijk rechtzinnige Eusebius fungeerde in de vierde eeuw als bisschop van Samosate aan de Eufraat. Hij was een voorvechter van de zuivere leer van Nicea. Arianen waren verantwoordelijk voor zijn dood. Via de geestelijke weten wij –het is zo lastig om telkens te schrijven in de ”zou”-vorm– dat de zieke koning Abgar Uchomo (8-45) een brief schreef aan de Heere Jezus Christus. Deze zond bericht terug –de legende spreekt van een doek waarop Jezus' gelaat zichtbaar was; een frappante gelijkenis met de lijkwade van Turijn– dat Hij niet kon komen. Hij zou Thaddeus hebben gezonden. Zo luidt de verklaring voor de vroege ingang van het christendom in Urfa. Zelfs nog vóór de kruisiging.

Historisch staat vast dat zich in 202 reeds een grote christelijk kerk in de stad bevond. En aan het eind van de tweede of het begin van de derde eeuw lag er ook een bijbelvertaling op tafel: de Peschito. Vanaf 378 speelden echter de Arianen de baas. Mensen die de eeuwige godheid van Christus geweld aan trachtten te doen. Vijf jaar later deelden aanhangers van Nestorius de lakens uit. Hij scheidde de naturen van Christus zodanig dat de eenheid in Zijn Persoon teloor dreigde te gaan. Zoals nu nog de Syrisch Orthodoxe Kerk, voor welke Urfa destijds van groot belang was.

Reeds in 639 echter ging de stad over naar de islam. En in de twaalfde eeuw bleek het christendom bijkans uitgeroeid. Een opgave uit de jaren '20 spreekt over 2000 christenen op een bevolking van 50.000 zielen. Dat percentage ligt nu beslist lager. Het oude oord fungeert heden als centrum van islamitisch fundamentalisme. Pikzwart gekleden vrouwen op straat nemen met hun felle ogen slechts door een smalle spleet in hun sluier vreemdelingen of buitenlanders op. Of mogen zij niet naar andere mannen kijken? Een Orthodoxe kerk en een synagoge, dat lijkt alles te zijn buiten de moskeeën.

Debacle
De koran schrijft over Job. De grot waar hij leefde en geduldig zijn lijden verdroeg, valt te vinden in het district Eyyub Peygamber. En 20 kilometer verder, in Eyyup Nebi, wijst een vriendelijke bewoner zijn graf aan. Thomas zou in deze omgeving hebben gewerkt en in deze plaats zijn graf hebben gevonden. Datzelfde geldt de evangelist Johannes. Is het waar? Dat doet toch eigenlijk niet terzake? Zelfs de vraag naar de echte geboorteplaats van Abraham is onbelangrijk. Maar bij het zien van al die moskeeën die de kerken verdrongen hebben en bij het horen van het geroep vanaf de minaretten als gebedsoproep, schieten de tranen licht in de ogen. Wegens het fiasco van het christendom.

Vorige aflevering:
• Tarsus: geboorteplaats van Paulus
• De eerste 'kathedraal' ter wereld