Slachtoffers van
de colacultuur

Prof. dr. A. van Nieuw Amerongen laat een dia zien van een man (25), het standaard 'colamodel'. Hij dronk dagelijks diverse glazen cola. Zijn voortanden, die ooit keurig tegen elkaar stonden, raken elkaar nu niet meer. Er gaapt een spleet van bijna een halve centimeter.

„Wat hij nog in zijn mond heeft staan, zijn tanden en kiezen zonder glazuur. Ze bestaan nog slechts uit tandbeen, dat onder het glazuur zit. Dit is veel zachter dan glazuur en slijt dus ook sneller weg. Op den duur komt het wortelkanaal met bijbehorende zenuw steeds dichter aan het oppervlak te liggen. Dat geeft problemen met warm en koud drinken.”

Het glazuurlaagje op tanden en kiezen is ongeveer 1 millimeter dik. Glazuur bestaat uit hydroxiapathiet. Het is een mineraal, een basisch zout dat in zuur oplosbaar is. Een natuurlijk herstelproces is slechts zeer ten dele mogelijk, aldus Van Nieuw Amerongen, hoogleraar orale biochemie en bestuurslid van de gezamenlijke faculteit tandheelkunde van de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam (ACTA). „Glazuur dat weg is, komt dus niet meer terug. Het enige dat je nog kunt doen, is een bedekking aanbrengen van het witte vulmateriaal composiet. Een andere mogelijkheid is het plaatsen van kronen. Een goedkopere optie is een kunstgebit.”

Marokkaanse moeder
De Amsterdamse hoogleraar kan zich zijn eerste patiënte met tanderosie nog goed herinneren: een Marokkaanse moeder die in 1991 op zijn spreekuur kwam. „De polikliniek tandheelkunde vroeg of ik onderzoek wilde doen naar tandheelkundige problemen waarvan de oorzaak onbekend was. Die mevrouw werd als eerste ingestuurd. Ze had een sterk aangetast gebit. Van zowel tanden als kiezen was het glazuur weggevreten. Het veel zachtere tandbeen was ook al sterk aangetast en weggesleten. Niemand wist hoe dit kwam.

Uit gesprekken met haar bleek op een gegeven moment echter dat de dame een soort gezondheidsfobie had. Als ze bij een ander had gegeten, wat vaak gebeurde, gaf ze steevast over. Dat was ook de oorzaak van haar tanderosie. Het agressieve maagzuur was verantwoordelijk voor de aantasting van haar tanden en kiezen.”

Hetzelfde beeld komt volgens Van Nieuw Amerongen nogal eens voor onder jongeren met anorexia of boulimia nervosa. Bij deze veelvoorkomende eetstoornissen hoort een ritueel braken uit angst te dik te worden.

Tieners
De grootste groep mensen met tanderosie heeft echter geen eetstoornis. Het zijn tieners en jongvolwassenen die zich dagelijks laven aan frisdranken zoals cola en vruchtensappen. Over deze groep maakt Van Nieuw Amerongen zich de grootste zorgen. „Hun gebitten, waar ze nog hun hele leven mee moeten doen, zijn vaak al (sterk) aangetast zonder dat ze het zelf weten. Ze vormen de slachtoffers van de moderne colacultuur.”

Vruchtensappen, fris- en sportdranken hebben een hoge zuurgraad en bevatten bovendien grote hoeveelheden suiker of zoetstoffen om de zure smaak te camoufleren. Cola bevat zeer veel fosforzuur. Het staat in de ranglijst van zure vloeistoffen direct boven braaksel. Het verraderlijke is echter dat dit niet is te proeven. „Wat mensen merken, is dat een drank lekker fris smaakt. Dat frisse effect wordt veroorzaakt door het hoge zuurgehalte”, weet Van Nieuw Amerongen.

Zit er in cola veel fosforzuur, in andere dranken is citroenzuur de boosdoener. Zo bevat een liter up-drank maar liefst 200 gram citroenzuur en sportdrank zelfs 330 gram. „Ongekend veel”, aldus Van Nieuw Amerongen. Ook de vruchtensappen zijn niet voor de poes. Ze hebben een zeer hoge zuurgraad. „Ik herinner me een jongen van elf jaar die van zijn gezondheidsbewuste ouders slechts pure vruchtensappen te drinken kreeg. Het gebit van de knaap was, ondanks zijn jeugdige leeftijd, al sterk aangetast.”

Epidemie
Van Nieuw Amerongen schat dat ongeveer eenderde van de Nederlandse jongeren met een min of meer aangetast gebit rondloopt. Hij gaat daarbij af op eigen waarnemingen en op cijfers van recent onderzoek onder Haagse scholieren door prof. dr. G. J. Truin van de vakgroep sociale en preventieve tandheelkunde van de Katholieke Universiteit Nijmegen.

„Die studie werd opgezet om na te gaan in hoeverre er sprake is van een epidemie van tanderosie en werd mede gesponsord door de frisdrankindustrie. De eerste groep bestond uit 12-jarigen. Van hen had zo'n 1 à 2 procent tanderosie. De industrie juichte. De reactie luidde: het valt wel mee. Totdat een tweede groep werd onderzocht: 16-jarigen. Van hen had 11 procent ernstige tanderosie en 20 procent licht tot matig, zo stelde collega Truin vast. Als je die twee laatste percentages optelt, betekent dit dat bij eenderde van de Haagse scholieren het gebit door frisdrank is aangetast en dat er dus sprake is van een epidemie.”

Speekselonderzoek
De Amsterdamse hoogleraar doet al jaren onderzoek naar de samenstelling, kwaliteit en functie van het mondspeeksel. „Speeksel vormt een beschermend eiwitlaagje over tanden en kiezen. In 1986 heb ik onderzoek gedaan waarbij ik menselijke en rundertanden bedekte met een laagje speeksel waarna ik ze blootstelde aan zuur. Zuur tast het glazuur aan, maar speeksel vormt een beschermende buffer.”

In 1990 kreeg de Amsterdamse 'speekseloloog' het verzoek van tandartsen die op de tandheelkundige polikliniek van de VU werkten eens te kijken naar patiënten met onbegrepen tandaandoeningen. Inmiddels heeft Van Nieuw Amerongen, samen met zijn collega tandarts A. W. van de Beld, in de loop der jaren zo'n 700 mensen op het speekselspreekuur in de mond gekeken. Van hen hadden er 300 tanderosie.

„Het ging om zeer ernstige gevallen van tanderosie. Ik herkende het beeld uit mijn eerdere onderzoek. Naarmate ik meer ervaring kreeg, kwam ik ook de minder ernstige gevallen op het spoor. Het is een jarenlang groeiproces geweest.”

Dat is onlangs uitgemond in het eerste Nederlandse boek over tanderosie onder de titel ”Speeksel en gebitselementen” (uitg. Coutinho, ISBN 90 6283 146 X CIP). Het is goed leesbaar en voorzien van een groot aantal kleurenfoto's die het probleem overduidelijk illustreren. „Een biochemische blikopener”, aldus een tandarts in het Nederlands Tandartsenblad.

Preventie
Niet alleen zure dranken, maar alle zure voedingsmiddelen, hoe gezond ze verder misschien ook zijn, kunnen het gebit aantasten. Het gaat bijvoorbeeld om zuur fruit, met name citrusvruchten en bessen. Ook alle aangezuurde levensmiddelen waaraan azijnzuur of citroenzuur of een ander dieetzuur is toegevoegd, kunnen bij veelvuldig gebruik tanderosie veroorzaken. Voorbeelden zijn jam, mayonaise en slasaus, maar ook vitamine-C-tabletten. Het langzaam opzuigen van vitamine-C-tabletten met een citroen- of sinaasappelsmaakje is funest voor het gebit. Het is beter deze pillen direct door te slikken.

Inmiddels is de frisdrankindustrie begonnen met experimenten om hun dranken minder zuur te maken. Dat kan, bijvoorbeeld door er calcium of zuiveleiwitten aan toe te voegen. Van Nieuw Amerongen hoopt dat deze aanpak snel tot tastbare resultaten leidt.

Adviezen ter voorkoming van tanderosie

De zuurgraad van een aantal dranken en sappen