Wie waren de mensen die te maken kregen met het Zuiderzeeproject? Hoe beïnvloedde het hun dagelijks leven? Het zijn vragen waarop Van der Ham in zijn boek ingaat.

Onder de Zuiderzeewerken kan alles worden verstaan rond het afsluiten van de Zuiderzee en de ontwikkeling van onder andere Flevoland. Een project dat als doel had om de kustlijn van Nederland te verkorten en daarmee het gevaar op overstromingen te verminderen. En een project dat moest leiden tot meer leefruimte voor de Nederlanders en meer landbouw. Twee belangrijke gebeurtenissen lagen daar aan ten grondslag. De eerste was de Eerste Wereldoorlog, van 1914 tot 1918. Nederland was neutraal, maar verarmde door voedselgebrek. Er was extra land nodig voor het verbouwen van granen. De tweede gebeurtenis was de watersnood van januari 1916, waarbij meerdere doden vielen. Dorpen en stadjes rond de Zuiderzee waren niet veilig. De oplossing lag in het aanleggen van de Afsluitdijk. Cornelis Lely, de geestelijk vader van de Zuiderzeewerken, wist zijn plannen in 1918 door het parlement te krijgen. Het was een van zijn laatste daden als minister van Waterstaat, voordat de kabinetsperiode ten einde was.

Biografie

Van der Ham schreef in 2007 al een biografie over Lely, die volgens hem een van de grootste staatsmannen is die Nederland ooit heeft gekend. De biografie werd gepresenteerd tijdens de viering van het 75-jarig bestaan van de Afsluitdijk. Dat gebeurde in aanwezigheid van Willem-Alexander, die toen nog kroonprins was.

De provincie Flevoland vroeg Van der Ham enkele jaren geleden een boek te maken over de films die over het Zuiderzeeproject zijn gemaakt. Het resultaat is het boek ”Hoor, hoor, de dijk is dicht” en een reizende tentoonstelling, die de komende periode op meerdere plekken langs de voormalige Zuiderzee is te zien.

De Zuiderzeewerken zijn goed op beeld vastgelegd doordat in dezelfde periode de film in opkomst was, zo zegt Van der Ham. In de negentiende eeuw waren er al plannen om de Zuiderzee droog te leggen. De plannen werden rond 1900 steeds concreter. „In die tijd kwamen Duitse en Franse filmers naar plaatsen rond de Zuiderzee. Nederlandse filmers waren er nog niet veel. Rond de Zuiderzee stond de tijd stil. Het was er authentieker dan in de steden. Je zag hier Holland in zijn oervorm. De Duitsers en Fransen namen speelfilms op in plaatsen als Volendam, Marken, Urk, Harderwijk en Spakenburg. Ze filmden het barre leven. Ze maakten vrijwel geen gebruik van acteurs. De meeste mensen die in de films meededen, kwamen uit de plaatselijke bevolking.” Op die manier ontstond volgens Van der Ham een betrouwbaar beeld.

Wetenschap

De films werden niet alleen opgenomen voor het vermaak, maar ook met een wetenschappelijke gedachte dat een unieke samenleving op beeld moest worden vastgelegd. „De filmers beseften dat deze cultuur snel zou verdwijnen. Ze filmden met respect voor de bevolking. Mensen werden gefilmd zoals ze echt waren.” In latere jaren werden er ook propagandafilmpjes opgenomen, om mensen warm te maken voor de inpoldering van Flevoland. De films moesten mensen er toe verleiden om in de polders te komen werken. Ook de kunde van Nederland op het gebied van waterbouw wordt uitgebeeld. „Dankzij het Zuiderzeeproject kreeg Nederland wereldwijd op dit terrein een voortrekkersrol.”

Van der Ham plaatste in zijn boek naast verhalen over het leven rond de Zuiderzee ook zo’n 50 QR-codes. Wie met een telefoon of tablet een QR-code scant, komt bij een film. De films variëren van 20 seconden tot anderhalf uur en beslaan de periode van 1899 tot 2021.

Tijdens het bekijken van de films ontdekte Van der Ham tal van boeiende dialogen. „Je ziet in de films bijvoorbeeld conflicten tussen generaties. Oudere mensen die zich verzetten tegen de aanleg van de Afsluitdijk en jongeren die juist een nieuwe toekomst zien.” In een film over Urk vragen mensen zich af of je de overheid moet gehoorzamen of dat je je eigen gang mag gaan. „God heeft de overheid aangesteld, zeggen die mensen. Maar moet je dan altijd naar die overheid luisteren?” Het ging immers wel om de toekomst van de bewoners. Zou de Afsluitdijk een einde maken aan hun vissersbestaan?

De films maken duidelijk dat veranderen voor veel mensen moeilijk, maar ook noodzakelijk is. „Nederland moest vooruit”, aldus de auteur. „Lely zei: „Je mag fouten maken, maar blijf niet angstig stilzitten.”” Volgens Van der Ham was Lely een echte visionair. „In de films zie je dat mensen die aan het Zuiderzeeproject werkten vooral hun eigen belangen najoegen. Lely keek juist breder. Hij wilde ook Nederland beschermen tegen het water en hij wilde dat Nederland zich ontwikkelde. Het ging hem om de maatschappelijke ontplooiing van het land. Hij streefde naar vooruitgang op meerdere punten.”

Waarheidsgetrouw

Via de films krijg je volgens Van der Ham een waarheidsgetrouw beeld hoe Nederland zich in de vorige eeuw ontwikkelde, wat er aan kennis werd opgedaan en hoe dingen misliepen. Het is volgens hem dus niet alleen een verhaal over wat er allemaal goed ging. Van der Ham zegt dat de films laten zien hoe Nederland veranderde en hoe het gebied rond het IJsselmeer daar een voortrekkersrol in vervulde.

Het boek ”Hoor, hoor, de dijk is dicht” telt 184 pagina’s en is uitgegeven bij de Walburg Pers. ”Zuiderzee in beeld. Films en verhalen” is een rondreizende audiovisuele tentoonstelling, waarin onder andere films over de ontwikkeling van het Zuiderzeegebied zijn te zien. De tentoonstelling strijkt de komende maanden neer op tal van plaatsen rond het IJsselmeer.