Ervaringen uit het verleden wijzen uit dat je niet langer dan circa zes maanden effectief leiding kunt geven aan een complexe crisissituatie. Daarna raak je oververmoeid, raak je de focus kwijt, kom je in een tunnelvisie en overtuiging van het eigen gelijk en sta je niet meer open voor adviezen van derden. En dat is nu precies wat er in deze pandemie gebeurt met het OMT, het crisiskabinet en de Tweede Kamer. Het wordt daarom in deze fase van de crisis tijd voor een andere aanpak.

We zien dat de modellenwerkelijkheid van het RIVM geen goede basis vormt voor de crisisaanpak. Wetenschappers spreken elkaar regelmatig tegen en het OMT wordt op een te groot voetstuk geplaatst. Ze domineren de media en dat werkt contraproductief. Een meer bescheiden positie achter de schermen is wenselijk. Het kabinet voert een zwalkend beleid, waarbij maatregelen naar willekeur worden genomen. Er wordt reactief opgetreden en belangrijke besluiten komen veelal te laat. Het zicht op het virus is kwijtgeraakt, de toegankelijkheid van de zorg is inmiddels onbeheersbaar en de bescherming van de kwetsbaren is mislukt. Verder is het crisismanagement te veel gepolitiseerd. Oeverloze Kamerdebatten bepalen de agenda’s van de bewindslieden. Partijpolitieke standpunten dicteren het debat, waarbij moties van oppositiepartijen sneuvelen in de wurggreep van de (nieuwe) coalitie. Verschillende regeringspartijen tekenen blindelings bij het kruisje van de kabinetsbesluiten, hoe desastreus deze soms ook zijn. We koersen af op een 2G-samenleving en wellicht een vaccinatieplicht. Thema’s waarvan het kabinet enkele maanden geleden nog met klem benadrukte dat nooit te laten gebeuren.

Noodrem

Wanneer je out of control en uitgeblust raakt, is het zeer verleidelijk om aan de noodrem te trekken. We zijn een gevaarlijke weg ingeslagen. De crisisaanpak heeft gefaald en ondanks een vaccinatiegraad van meer dan 85 procent, staan we er slechter voor dan een jaar geleden. Streven naar 100 procent vaccinatiegraad met minder goed werkende vaccins, kinderen vaccineren, ongevaccineerden als zondebok aanwijzen en de 2G-aanpak als schijnveiligheid gaan ons niet uit deze crisis helpen. Sterker nog, het leidt tot een crisis in de crisis met polarisatie en snel oplopende maatschappelijke onrust tot gevolg. Als we doorgaan zoals nu, dan wordt het van kwaad tot erger en komen de belangen van de samenleving ernstig in het geding. We zullen moeten leren leven met het virus en dat rechtvaardigt een andere crisisaanpak met nieuwe mensen en inspirerende inzichten.

Multidisciplinair team

Het roer moet om. Een taskforce coronacrisis kan hier uitkomst bieden. Een multidisciplinair team waarin expertise op een breed terrein (publiek en privaat) is vertegenwoordigd, onder leiding van een gezaghebbende functionaris. Dit team kan het kabinet adviseren in te nemen besluiten. Een team dat zich volledig richt op de pandemie en met militaire precisie een nieuwe strategie en aanpak uitwerkt met alle daarbij behorende maatregelen op de korte en (middel)lange termijn. Stel tevens een expertteam samen vanuit de Tweede Kamer dat met mandaat van het parlement de invloed en controle op de taskforce en het kabinet uitoefent. Dat geeft het kabinet en volksvertegenwoordigers de rust en ruimte zich ook op andere belangrijke dossiers te richten. Het kan bovendien geen kwaad de leden van het OMT te vervangen door een uitgeruste en minder mediagenieke ploeg.

Deze aanpak kan ons met meer kans van slagen in 2022 door de crisis loodsen. Een langdurige crisis noodzaakt een tussentijdse bijstelling van de koers vanwege metaalmoeheid van de aan het roer staande crisismanagers. Dit voorstel reikt veel verder dan de denktank die Femke Halsema voorstelde. Het benadert wel het voorstel van Tweede Kamerlid Caroline van der Plas met haar motie over het instellen van een coldcaseteam. Die werd echter verworpen door de coalitiepartijen. Laat het belang van het slagen van de kabinetsformatie niet zwaarder wegen dan effectief crisisleiderschap waarbij de belangen van de burgers en de menselijke maat centraal staan.

De auteur is adviseur crisisbeheersing.