Al bij de start van het RD in 1971 diende zich een moeilijk thema aan. In Staphorst heerste polio. Dr. C. S. L. Janse, hoofdredacteur van 1971 tot 2003, zat met een ingewikkeld dilemma. „Een deel van de achterban en ook tal van bestuursleden van de krant vonden dat wij ons duidelijk tegen vaccinatie moesten keren, terwijl anderen voor inenting waren.”

De nieuwe krant besloot geen keuze te maken. „We hebben begrip voor beide opvattingen en geven die ook zorgvuldig weer. Verder kunnen we niet gaan. Over deze kwestie is in de achterban altijd verschillend gedacht. En ik merkte dat men na verloop van tijd accepteerde dat wij geen partij kozen”, aldus de oud-hoofdredacteur.

Verhouding met SGP

Een gevoelig punt, zeker in de beginperiode, was de verhouding met de SGP. Er waren verschillende kwesties. In mei 1971 waren er Tweede Kamerverkiezingen. In de partij werd een voorkeursactie gevoerd voor ds. F. Mallan, predikant van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Tien jaar later was er een dergelijke actie rond mr. G. Holdijk en ir. B. J. van der Vlies. „Wij hebben geprobeerd hier evenwichtig over te berichten, maar het was wel een moeilijk spanningsveld”, aldus Janse.

Aanvankelijk meende de SGP-fractie in de Tweede Kamer dat het RD een soort spreekbuis van de partij zou zijn. Ds. H. G. Abma, de SGP-fractievoorzitter in de Tweede Kamer in de jaren zeventig, vond dat het RD positiever over zijn partij moest schrijven en kritische stukken achterwege moest laten.

Vanaf het begin maakte de redactie haar eigen afwegingen bij de keuze voor artikelen, stelt Janse. „Wij bepaalden zelf op basis van bijvoorbeeld belangrijkheid en actualiteit waar we over schreven en wie we aan het woord lieten. Er werd dan weleens naar een bestuurslid van het RD gebeld met de bedoeling om ons onder druk te zetten. Dat werkte echter niet. Wij wilden onze onafhankelijke positie behouden, ook al staan we op dezelfde grondslag als de SGP.”

Medezeggenschap

Regelmatig moest de hoofdredacteur verantwoording van het redactionele beleid afleggen aan het RD-bestuur. De bestuursleden stonden vaak ver van de praktijk van het dagelijks werk op de krant. Meestal leidde dat volgens Janse echter niet tot grote problemen.

Als de oud-hoofdredacteur terugblikt, constateert hij dat standpunten over heikele kwesties soms zijn veranderd. Als voorbeelden noemt hij de medezeggenschapsraden op scholen, waar in de gereformeerde gezindte eerst grote weerstand tegen was. Inmiddels is dat echter veranderd. Zelf heeft hij er nooit zo moeilijk over gedaan. „Medezeggenschap is volgens mij geen probleem, zolang de ouders de reformatorische grondslag maar onderschrijven.”

“De identiteit is voor het RD de enige bestaansreden”

Een kwestie waarin het RD zelf en ook de gereformeerde gezindte van standpunt veranderde, was de apartheidspolitiek van Zuid-Afrika, waarbij de zwarte bevolking werd gediscrimineerd. Lange tijd werd dit niet als een fundamenteel probleem gezien. „De reden was onze verwantschap met de gereformeerde Afrikaners daar en de Koude Oorlog. Zuid-Afrika stond duidelijk aan de westerse kant, terwijl sommige Afrikaanse landen onder de communistische invloedssfeer van de Sovjet-Unie stonden. Achteraf gezien had duidelijk moeten zijn dat je de blanke suprematie natuurlijk niet kon volhouden.”

Een gevoelig thema in de jaren negentig van de vorige eeuw was de komst van internet. Het RD kwam met een eigen site voor nieuws. Ook was het bedrijf aanvankelijk als aanbieder van gefilterd internet actief. Een deel van de achterban vond dat het RD de gevaren van internet onderschatte. Bij het RD zelf waren er volgens Janse discussies of de krant wel al het nieuws gratis op de site moest aanbieden.

Samen op Weg

Met de verschillende kerkverbanden in de achterban had het RD regelmatig contact. Vooral de berichtgeving over gevoelige kerkelijke kwesties vroeg vertrouwen en zorgvuldigheid. Toch waren er soms spanningen als de krant hierover publiceerde.

Wim Kranendonk, die van 2003 tot 2017 hoofdredacteur was, heeft dat duidelijk ervaren tijdens het Samen op Weg-proces in de Nederlandse Hervormde Kerk in 2004. „Hierover werd in het hervormde deel van de achterban heel verschillend gedacht. Een groep ging mee met de Protestantse Kerk in Nederland en een andere groep ging verder in de Hersteld Hervormde Kerk. Dit gaf veel pijn en dat is begrijpelijk.”

Het RD kreeg van beide kanten vaak stevige kritiek, omdat men vond dat het standpunt van de andere groep te veel aandacht kreeg. De redactie lette echter goed op een evenwichtige berichtgeving. „Wij brachten het nieuws en daarbij werd er zorgvuldig op gelet dat de omvang van de artikelen vergelijkbaar was. Bij de plaatsing van ingezonden brieven in de rubriek Opgemerkt was dat eveneens van belang”, aldus de oud-hoofdredacteur, die al sinds 1992 bij de krant werkt.

Om de verhoudingen met het RD goed te houden, zijn er herhaaldelijk gesprekken met alle betrokkenen geweest. „Wij konden dan onze aanpak toelichten en ingaan op de kritiek. Dat hielp, maar het haalde het gevoel van onvrede niet altijd weg. Gelukkig constateer ik dat de verhouding tussen de beide groepen in de loop van de jaren beter is geworden.”

Statenvertaling

Een ander precair punt tijdens zijn hoofdredacteurschap was volgens Kranendonk de herziening van de Statenvertaling. Een belangrijk argument was om vooral voor jongeren een begrijpelijker vertaling te maken. Het initiatief zorgde voor stevige polarisatie in de achterban.

„In de artikelen streefden we naar een evenwichtige aanpak, waarbij wel gold dat wij zelf vasthielden aan de Statenvertaling, omdat dat bij de oprichting van het RD was vastgelegd. Wij wilden niet twee vertalingen in de krant hanteren. Dat uitgangspunt leidde helaas tot onbegrip bij de opstellers van de Herziene Statenvertaling.”

Dat een begrijpelijke tekst van de Heilige Schrift het RD aan het hart ging, bleek ruim tien jaar later uit het initiatief tot een Bijbel met uitleg. Kranendonk: „Vooral voor jongeren is het belangrijk dat ze de Bijbelteksten kunnen begrijpen.”

Uitgangspunt was de Statenvertaling. De oud-hoofdredacteur was positief verrast dat de tekst van de Bijbelvertaling van de Gereformeerde Bijbelstichting mocht worden gebruikt. „Bij deze vertaling hebben predikanten uit de verschillende kerkgenootschappen uit de achterban een uitleg geschreven. Wij waren blij dat deze toelichting veel breder werd geaccepteerd dan wij vooraf hadden verwacht. Veel mensen gebruiken de Bijbel met uitleg.”

Een zeer gevoelig punt was de positie van de vrouw in de politiek, en dan met name in de SGP. De RD-achterban is vanouds sterk op deze partij georiënteerd. De vraag was vooral of vrouwen in de SGP actief mochten zijn. Die discussie was al eind vorige eeuw begonnen. Het werd steeds duidelijker dat een meerderheid in de achterban hier geen bezwaar meer tegen had.

Ego

Voor de krant was het voorzichtig manoeuvreren, aldus Kranendonk. „Zowel de voor- als de tegenstanders lieten we aan het woord. In onze standpuntbepaling volgden we het SGP-hoofdbestuur.”

Als Kranendonk de ontwikkelingen in de gereformeerde gezindte bekijkt, maakt hij zich zorgen over de polarisatie. „Door allerlei maatschappelijke en kerkelijke ontwikkelingen zie je dat mensen uit de achterban elkaar bestrijden, terwijl er veel gemeenschappelijks is. Het grote probleem is vaak het ego van mensen. We moeten in onze geseculariseerde samenleving echter proberen elkaar vast te houden. We hebben van de Heere een pand gekregen, waarmee we zorgvuldig moeten omgaan.”

Corona

Juist met die groter wordende polarisatie heeft de huidige hoofdredacteur, Steef de Bruijn, veel te maken. Hij wijst daarbij op de coronatijd en de spanningen die die met zich meebrengt. „Ik denk dat er in de geschiedenis van het RD geen kwestie is geweest die de redactie zó lang, zó indringend heeft beziggehouden als deze.”

Als oorzaak wijst De Bruijn, die sinds 1996 bij de krant werkt en vanaf 2017 hoofdredacteur is, op de grote meningsverschillen over de ingrijpende overheidsmaatregelen rond kerkgang, zingen in de kerk en de avondklok. Daarnaast lopen de meningen ook sterk uiteen over vaccinatie en complottheorieën.

„Het RD is net als de SGP van belang voor de meningsvorming in onze achterban. Er wordt scherp gelet op de standpunten die wij innemen. Maar rond corona is het vaak moeilijk om ontwikkelingen en maatregelen precies te duiden. Als RD wil je juist verbindingen maken en bruggen slaan in een sterk verdeelde gereformeerde gezindte. Je verwacht rond ingewikkelde thema’s een bepaalde eenstemmigheid te bereiken, je probeert de verschillen te verkleinen, maar in deze coronatijd is dat nauwelijks te doen.”

“Principieel gezien doet het RD geen water bij de wijn”

Van kritische lezers krijgt de krant het verwijt aan de leiband van de overheid te lopen. „Wij zouden premier Rutte en minister De Jonge napraten. Maar let dan eens op de aandacht die wij geven aan gewetensbezwaarden rond vaccinatie. Wij proberen de maatregelen steeds evenwichtig te beoordelen.”

Het RD gaat uit van het standpunt dat de overheid moet worden gehoorzaamd, tenzij ze nadrukkelijk tegen Gods Woord ingaat, aldus De Bruijn. „Is het niet opvallend dat juist Guido de Brès, de opsteller van de Nederlandse Geloofsbelijdenis en het bekende artikel 36, op weg naar de galg opriep om de overheid te gehoorzamen, terwijl hij het daarbij had over een Spaanse, rooms-katholieke dictatuur? Dat een deel van de achterban meent dat we gemakkelijk de regels aan onze laars mogen lappen is dan ook discutabel. Je mag je mening geven, maar niet oproepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid.”

Homoseksualiteit

De polarisatie ziet De Bruijn ook rond het thema homoseksualiteit en de daaraan gekoppelde Nashvillediscussie. „Dat is opvallend omdat we het over het principe eens zijn: de zonde wijzen we af, de zondaar niet. Daarbij past dus aan de ene kant de houding van een profeet die de zonde scherp veroordeelt, maar aan de andere kant ook de houding van een pastor die verzoenend spreekt en bewogenheid toont met de zondaar.”

Dat het RD die bewogenheid uitstraalt, wordt door sommigen uitgelegd als uitholling van de principes, terwijl dat niet het geval is. „De houding van het RD over homoseksualiteit is in de loop van de jaren niet veranderd”, stelt de hoofdredacteur. „Vlak na de oprichting stond er al een artikel in de krant met dezelfde strekking als nu.”

Het RD heeft rond gevoelige thema’s als homoseksualiteit niet alleen te maken met kritiek vanuit de achterban, maar ook van de buitenwacht. Via de website en sociale media worden de artikelen van het RD breed gelezen. Dat leidt regelmatig tot felle en scherpe reacties.

Ook minister Van Engelshoven van Onderwijs reageerde. Zij schreef een opinieartikel en wilde eind 2018 een gesprek met De Bruijn om haar mening te geven en ook om het standpunt van de krant te horen. „Voor mij was het een mooie gelegenheid om onze visie toe te lichten.”

De hoofdredacteur merkt duidelijk dat de onverdraagzaamheid in de samenleving voor orthodox-christelijke standpunten toeneemt. „Daarom moeten we onze visie goed uitleggen en ons ook verdiepen in de motieven van andersdenkenden. We realiseren ons niet altijd dat wanneer iemand homoseksueel of transgender is, dat zijn diepste gevoelens zijn identiteit raakt.”

Toekomst

In de afgelopen vijftig jaar heeft het RD een enorme ontwikkeling doorgemaakt, constateert Janse. „In 1971 stelde de krant qua kwaliteit en omvang niet zo veel voor. We namen veel artikelen over van uitgeverij Wegener in Apeldoorn, waar de krant werd gedrukt. In de loop van de jaren steeg het opleidingsniveau van de redactie en kregen we meer ervaring. Die emancipatie was belangrijk voor de professionalisering van de krant. Dat was nodig omdat je ook in onze achterban een flinke maatschappelijke emancipatie zag.”

“De identiteit moet bij wijze van spreken op iedere pagina zichtbaar zijn”

Voor de toekomst van het RD is het volgens de eerste hoofdredacteur het belangrijkste dat wordt vastgehouden aan de identiteit. „Dat is de enige bestaansreden. Als je opschuift, wordt het nut van de krant steeds minder duidelijk. Wel zie je al langere tijd dat het steeds moeilijker wordt om abonnees te winnen. Steeds meer mensen in de gereformeerde gezindte zijn minder principieel gemotiveerd om het RD te lezen. Ze halen hun informatie uit andere media. Met die vervlakking moet het RD niet meegaan; het moet een reformatorisch dagblad blijven.”

Ook zijn opvolger Wim Kranendonk sluit zich daarbij aan. „De identiteit moet bij wijze van spreken op iedere pagina zichtbaar zijn: bij het kiezen van onderwerpen, van geïnterviewden, van foto’s, noem maar op. Er wordt weleens de karikatuur gemaakt dat we een eigenkringkrant zouden maken, maar dat is niet het punt. Centraal staat dat we nieuws en duiding bij het nieuws brengen voor orthodox-christelijke mensen via de krant en de site.”

Het RD is volgens Kranendonk journalistiek gezien een volwaardige krant geworden. „We bieden de abonnees bezinning en toerusting. Veel lezers beschouwen het RD zelfs als huisvriend. Zo’n binding is heel belangrijk.”

Wel heeft de oud-hoofdredacteur zorgen over het vasthouden van het oude ideaal: een orthodox-christelijke krant die toetst aan de Bijbel. „Mede door de professionalisering kan dit onder druk komen te staan. We moeten daar blijvend in investeren door gesprekken en toerusting voor de medewerkers bij het bedrijf. We hebben een pand gekregen. Ik hoop dat we dat in onze seculariserende samenleving kunnen vasthouden.”

Niet somber

Door ontwikkelingen als de flinke polarisatie in de achterban, de ontlezing en de afnemende binding in de gereformeerde gezindte aan reformatorische instituties is er reden tot zorg, maar de huidige hoofdredacteur, De Bruijn, is niet somber gestemd over de toekomst van de krant. „Als we kijken naar onze missie, namelijk een medium zijn dat de Bijbelse, reformatorische beginselen in de samenleving verspreidt, dan kan dit in het digitale tijdperk veel beter dan vroeger. We hebben op onze website maandelijks meer dan een miljoen unieke bezoekers. Die lezen onze artikelen en dat is positief.”

„De keerzijde is dat bedrijfseconomisch gezien de toekomst moeilijker is. Jarenlang daalde het aantal abonnementen op de papieren krant en dat wordt nog onvoldoende gecompenseerd door de stijging van de digitale abonnementen. Inmiddels zien we gelukkig een omslag en stijgt de oplage weer. Per 1 april komen er allerlei vernieuwingen en we verwachten dat de waardering voor onze producten verder zal toenemen.”

Voor De Bruijn is de koers helder: „Principieel gezien doen we geen water bij de wijn. We houden vast aan onze reformatorische uitgangspunten. Wij gaan uit van het gezag van Gods Woord. Ook willen we kwalitatief goede producten aanbieden. Alleen doen we dit vanaf 1 april in een nieuwe, frisse vorm.”

Lezersreacties over gevoelige onderwerpen

Homoseksualiteit
Het deed ons als werkgroep van mensen die te maken hebben met homoseksuele familieleden bijzonder goed om de briefwisseling te lezen tussen de hoofdredacteur van het RD, Steef de Bruijn, en John Lapré. Het ging ons dan vooral om de toon waarop de problematiek besproken werd, terwijl de hoofdredacteur in zijn bijdragen tegelijk nadrukkelijk vasthoudt aan het (volgens ons) Bijbelse standpunt in deze kwestie, namelijk dat de homoseksuele praxis zonde is. Veel te vaak wordt in onze kringen deze goede toon gemist en wordt er kil en soms ook hard over de homoseksueel gesproken.
(Datum: zaterdag 26 mei 2018)

Vaccinatie
Nu er weer discussie is ontstaan over de poliovaccinatie, wil ik daarin de volgende bijdrage leveren. Ik ben zelf namelijk door polio getroffen. Reeds als baby, in 1915. Het had veel erger kunnen zijn, maar door de verlamming van één been heb ik toch als invalide door het leven moeten gaan. Ik heb het wel door Gods goedheid als een Vaderlijke kastijding mogen ervaren, wat ik de nu weer getroffenen ook van harte toewens. Ik vraag mij echter af of het niet wat te zeggen heeft dat, voor zover mij bekend, bij de laatste epidemie uitsluitend niet-gevaccineerden polio hebben gekregen. Blijkbaar helpt vaccinatie en beïnvloedt het het menselijk afweersysteem ten goede. Dit afweersysteem kan toch alleen door de Heere op zo wonderlijke wijze in het menselijk lichaam zijn geschapen. De mogelijkheid om de door de zonde ontstane ziekten te kunnen bestrijden, is toch alleen mogelijk door Gods barmhartigheid.
(Datum: dinsdag 13 april 1971)

Vrouw en SGP
De artikelen in RD 7-10 en 8-10 over het vrouwenstandpunt van de SGP ontstemden me zeer. Het is niet mijn behoefte om allerlei ”voors” en ”tegens” aan te voeren, dat is al genoeg gedaan. Waarom moet dat iedere keer weer opgehaald worden? En niet van buiten de partij maar van binnenuit. Het komt mij niet anders voor dan als stemmingmakerij. Laten we toch, als de SGP ons aan het hart gaat, zo veel mogelijk de rust en eenheid bewaren, de SGP moet al vaak genoeg tegen de stroom in roeien!
(Datum: donderdag 12 januari 1995)

Inenting
Dat de wereldgelijkvormigheid steeds verder doordringt, ook in de reformatorische gezindte, blijkt onder andere wel hieruit, dat velen hun standpunt inzake (polio)­vaccinatie herzien. En hoewel het hun daarbij niet aan vindingrijkheid ontbreekt –men beroept zich zelfs op Calvijn– bemerkt men toch zeer weinig van het afhankelijkheidsbesef dat ieder jegens zijn Schepper dient om te dragen. De mens van nature voelt zich echter niet afhankelijk van God en heeft een geheel onjuiste voorstelling van Zijn Voorzienigheid. Men beschouwt dit meer als een soort noodlot, dat niet te ontgaan is, al probeert men dit wel. Ziekte kan men dan als het noodlot beschouwen en de vaccinatie als een middel om dit, zo mogelijk, te ontgaan. Hier blijft natuurlijk van een Godsvertrouwen niet veel meer over.
(Datum: dinsdag 13 april 1971)