Comeback van een falende pastor
Zondag 24 juni 2018. Pastor Evert Valk houdt een preek in Evangeliegemeente De Deur in Zwolle. Het is zijn laatste podiummoment, al weet hij dat zelf nog niet. Enkele uren later is hij voorganger af.
Na de dienst trekt de kerkleiding zich terug in een aparte ruimte in het kerkgebouw. Het is de plek waar Valk doorgaans kantoor houdt, waar gemeenteleden hun zonden belijden en elke beslissing van enig gewicht aan hem voorleggen, of dat nu een verkering of een nieuwe baan betreft. Van jongs af aan vragen zij de pastor om advies. Zijn mening is als de raad van God, zijn toestemming bepalend. Zelfs als hij een verkeerd advies geeft, zal God hun afhankelijkheid zegenen. Zo is het hen ingeprent.
Achter gesloten deuren
Achter gesloten deuren speelt pastor Evert Valk, voorganger van Evangeliegemeente De Deur in Zwolle, een duister spel. Een marmeren blad in zijn kantoor vormt het speelbord, een mes het spelattribuut. Zijn status maakt dat hij ver kan gaan. Meer dan tien vrouwen doen mee. Als één van hen het zwijgen doorbreekt, lijkt het spel uit te zijn. Wat er dan gebeurt, is exemplarisch voor de gang van zaken in de gesloten kerkgemeenschap waartoe De Deur behoort, de Christian Fellowship Ministries (CFM). Het slachtoffer verdwijnt van het toneel, de dader keert terug. Deel 1 van 7. Zaterdag deel 2: vissen slachten
Assistent-pastor Etienne de Sain en de twee ouderlingen van de gemeente gaan met Valk in gesprek. Ze confronteren de pastor met het relaas van een vrouwelijk gemeentelid. Schokkende feiten komen aan het licht. Valk bekent schuld. Hij wordt per direct en met zijn eigen instemming verwijderd uit zijn positie als pastor van de Zwolse pinkstergemeente.
„Moreel falen”, luidt de officiële verklaring van de kerkleiding. Wat er precies mis ging, weten tot op de dag van vandaag maar weinig mensen. Valks afzetting haalt niet meteen de krant. Half augustus 2018 krijgt het Reformatorisch Dagblad per e-mail een tip, berichtgeving volgt op 22 augustus. Nomdo Schuitema, de nieuwe pastor, licht de reden van Valks vertrek niet nader toe.
Evert Valk komt onder discipline te staan, wat betekent dat hij zich een halfjaar lang niet in de kerk mag laten zien.
Aangifte
Tot op dat moment koestert het slachtoffer, Niene Prins, de hoop dat ze betrokken kan blijven bij de gemeente waarvan ze al sinds haar kindertijd lid is, dat ze niet voor niets het gesprek is aangegaan met de kerkenraad over wat haar is overkomen. Ze doet geen aangifte bij de politie omdat ze graag wil dat de kerk het probleem oplost.
Op aanraden van pastor Schuitema laten Niene en haar echtgenoot Philip zich tijdelijk niet zien in de gemeente. Ze wachten thuis op het beloofde sein veilig van Schuitema. De maanden verstrijken. Het echtpaar hoort niets meer van De Deur. Valk keert na een halfjaar terug in de kerk, zonder functie.
Als het erop lijkt dat de zaak voor De Deur heeft afgedaan, doet Niene op 30 november 2018 aangifte bij de politie. Die start daarop een onderzoek, dat nog steeds loopt. „Er is geen recht gedaan”, zegt Niene in maart 2020 tegenover het Reformatorisch Dagblad. „Ik ben bang dat Valk weer zijn gang kan gaan als hij opnieuw een bediening krijgt.”
In de knoop
Het is binnen de Christian Fellowship Ministries (CFM), waarvan De Deur deel uitmaakt, niet ongewoon dat een falende leidinggevende na verloop van tijd opnieuw een pastorale taak of functie in de kerk krijgt. De problemen die aan Valks wangedrag ten grondslag liggen, zijn echter niet verdwenen.
Verschillende geïnterviewden benoemen in het voorjaar van 2020 Valks psychische problemen. Niene ziet hem als „een psychiatrische patiënt die nooit hulp heeft gekregen of gezocht en enorm met zichzelf in de knoop zit.”
Philip stelt dat Valk „in een positie is geplaatst waarin hij dingen kon doen die niet mogen, waarin hij misbruik kon maken van zijn machtspositie.” Het echtpaar hoopte dat hun pastor „om vergeving zou vragen en dat hij zou veranderen, zodat God hem nog kon gebruiken.” Dat gebeurde echter niet.
Valk heeft behoorlijke problemen, erkent Eddie van Diermen, een vriend van de ex-pastor en betrokkene vanaf het eerste uur. „Hij moet dealen met psychische problemen waarmee hij in het verleden niet heeft afgerekend.”
Huwelijksproblemen
Op het moment dat Valk in 2002 pastor Rudy van Diermen opvolgt –de broer van Eddie– heeft hij al vijf jaar de dagelijkse leiding in handen, daarbij begeleid door Rudy. Tussen 1997 en 2002 ontstaan er volgens Eddie „zeer serieuze problemen” in het huwelijk van Evert Valk en zijn vrouw.
Pastor Rudy, die sinds 1997 in Zuid-Afrika woont, reist in die jaren enkele malen naar Nederland om met Evert te praten. Daarnaast kaart hij de moeilijkheden aan bij de Amerikaanse kerkleider Wayman Mitchell. Kort voor de aanstelling van Valk waarschuwt Rudy Mitchell nogmaals en ontraadt hij hem Valk in de positie van pastor te plaatsen. Wayman Mitchell zet echter door.
In die tijd schuurt het tussen Valk en Rudy. In juli 2002 vertelt Valk de pers dat de Nederlandse voorgangers het vertrouwen in Rudy van Diermen hebben opgezegd. Vanaf dat moment leidt hij zelf de gemeente.
Frustraties
Ook Niene komt te weten dat Valk geen gelukkig huwelijk heeft. Hij vertelt het haar zelf, tijdens een van de vele ontmoetingen in het kantoortje. Hij maakt haar deelgenoot van zijn worstelingen en vertrouwt haar geheimen toe, zoals zijn seksuele frustraties. Tijdens die gesprekken is hij voortdurend in tranen. Het blijft echter niet bij gesprekken. Niene raakt ongewild betrokken bij de vreemde fascinaties van pastor Valk en ze is niet de enige.
Als Valk zijn functie in 2018 moet neerleggen, heeft hij De Deur in Zwolle ruim twintig jaar geleid. Na zijn afzetting registreert hij zichzelf als coach op hulplijnonline.nl, een digitaal platform waarop allerhande hulpverleners hun dienstverlening aanbieden. Hij prijst zichzelf aan als raadgever in allerlei persoonlijke probleemsituaties. Ook heeft de ex-pastor een eigen website, namelijk valkbemiddeling.nl en staat hij bij de Kamer van Koophandel geregistreerd als consultant.
Bediening
Valk hoopt in de toekomst opnieuw in aanmerking te komen voor een functie in de kerk, erkent zijn vriend Eddie van Diermen. Dat leiders die falen soms een nieuwe bediening krijgen, vindt hij onder bepaalde voorwaarden gerechtvaardigd, maar in het geval van Valk niet verstandig. „Dat kan alleen als na verloop van tijd –meestal gaan daar jaren overheen– duidelijk blijkt dat er dingen hersteld zijn. Maar persoonlijk denk ik niet dat dit gaat gebeuren, in Everts geval. Daarvoor is er te veel gebeurd. Als het aan mij ligt, kan het ook niet.”
Eddie van Diermen wil niet alleen naar Valk wijzen, zegt hij. „Ook ik heb in het verleden gefaald, waardoor ik mijn bediening als pastor ben kwijtgeraakt. Als ik over mijn vriend spreek, vind ik dat ik publiekelijk mijn hand in eigen boezem moet steken.”
Feiten over De Deur
Evangeliegemeente De Deur in Zwolle behoort tot de Nederlandse tak van de Christian Fellowship Ministries (CFM), een internationaal verband van 2600 pinkstergemeenten in 125 landen. De kerken in de CFM zijn bekend onder de namen The Door (in Nederland De Deur), The Potter’s House of Victory Chapel. Gelovigen spreken in tongen en vallen in de Geest. Veel aandacht is er voor gebedsgenezing.
De eerste Nederlandse gemeente ontstaat in 1978 in Steenwijk. Rudy van Diermen (1960) komt tot bekering, ervaart een roeping en verzamelt een groepje mensen om zich heen. Een Amerikaanse evangelist brengt de groep in aanraking met Wayman Mitchell (1929-2020), de geestelijke vader en leider van de CFM. In 1979 stelt Mitchell Rudy van Diermen aan als leider.
De gemeente is jong en radicaal. In 1981 verhuist ze van Steenwijk naar Zwolle, waar ze een oude garage aan het Blekerswegje afhuurt. De visie van Mitchell spreekt de groep aan. Die houdt in dat kerken hun leden trainen en vervolgens uitsturen om een zogenoemde babykerk of zusterkerk te beginnen, zodat er overal ter wereld zo veel mogelijk mensen voor Jezus gewonnen worden. De pastor van de moedergemeente stelt de pastors van de zustergemeenten aan.
Ook De Deur in Zwolle vermenigvuldigt zich. Op dit moment zijn er 64 gemeenten in Nederland. Omdat Zwolle de Nederlandse moedergemeente is en er inmiddels tientallen gemeenten uit haar en haar zustergemeenten zijn voortgekomen, mag zij twee keer per jaar een Europese conferentie organiseren. De Zwolse pastor is automatisch ook leider van de Nederlandse Fellowship.
In de loop van de jaren negentig komt De Deur ongunstig in het nieuws, vanwege vermeend seksueel misbruik door pastor Rudy van Diermen, maar de rechter veegt de anonieme aantijgingen in een kort geding van tafel. Van Diermen verhuist in 1997 naar Zuid-Afrika. Evert Valk, voorheen pastor van De Deur Amersfoort, neemt zijn plaats in. In 2018 verliest Valk zijn positie door „moreel falen” en staat hij een halfjaar lang onder discipline. Vriend Nomdo Schuitema volgt hem op.
Het ledental schommelt sinds langere tijd tussen de 350 en 400 leden. Het huidige kerkgebouw staat aan de Gasthuisdijk.
Verantwoording
Voor de serie artikelen over de voormalige pastor van de Zwolse pinkstergemeente De Deur interviewde het Reformatorisch Dagblad in totaal twaalf personen, onder wie Evert Valk zelf. Het eerste deel kwam tot stand na gesprekken met Niene en Philip Prins, die gefingeerde namen gebruiken. Hun echte namen zijn bekend bij de redactie. Niene deed eind 2018 aangifte bij de politie en werkt mee aan een lopend onderzoek. Het RD sprak voor de eerste aflevering ook met Eddie van Diermen, een vriend van ex-pastor Evert Valk.
