Er is genoeg wrijving in de samenleving, met allerlei ergernissen, in deze tijden. De maatregelen van de regering tegen corona kunnen inmiddels niet alleen op steun rekenen. Toch bedoelt de overheid het goed. Zo kan er allerlei goedbedoelde raad worden gegeven, terwijl de reactie hierop een overduidelijke irritatie laat zien.

Persoonlijke ergernissen zijn verbonden aan het gedrag en de persoon die je bent. Daarom leer je het meest van mensen met wie je het moeilijkst kunt omgaan. Irritaties confronteren je met eigen zwakheden. Als je van nature niet erg besluitvaardig bent, kan een daadkrachtig type je zomaar irriteren. Overigens kan het ook zijn dat zo iemand het moeilijk te verkroppen vindt als een ander ook traag in de besluitvorming is en geen enkele poging lijkt te doen daarin te veranderen.

Boosheid en irritatie zijn een signaal. We kunnen die uiten als ingehouden woede of opgekropte frustratie. Het is een ‘rood lampje’ dat ons erop attent maakt dat er iets niet klopt. Eigenlijk laat het zien dat een bepaalde behoefte in ons tekortkomt. Wanneer we geconfronteerd worden met te veel eisen en voorschriften, schuilt daarin een behoefte aan bijvoorbeeld autonomie. We kunnen ons ook ergeren aan bepaald gedrag omdat we een tekort aan waardering en respect voelen. Het niet vervullen van essentiële behoeften doet pijn. Emotionele pijn, waarbij ons innerlijk aandacht vraagt. Welke omstandigheden roepen die irritaties of ergernissen op? En wat heeft de ander gezegd of gedaan? Wat heb ik nodig in deze situatie en krijg ik niet? Wat wil ik veranderen? Irritatie en boosheid zijn krachtige leermeesters om onszelf en onze behoeften te leren kennen. Met als doel om constructief te veranderen en persoonlijk duurzaam te ontwikkelen. Want wie de zaken eerlijk beschouwt, ziet dat hij die ander niet kan veranderen, maar wel zichzelf.

Onze gevoelens zijn signalen die ons helpen inzicht te krijgen in onze behoeften. Veel mensen hebben niet geleerd om goed naar hun behoeften te luisteren. Ze verwarren die bijvoorbeeld met begeerten. Of met behoeftig zijn, wat geen mens wil. Vanuit de opvoeding kan het zijn dat er weinig aandacht is geweest voor het leren (h)erkennen van eigen behoeften en op een positieve wijze voor vervulling daarvan zorgen. Veelal is er een patroon aangeleerd om zich aan te passen en eigen verwachtingen te negeren. Daarmee lopen we voorbij aan wat van binnen leeft. Dit uit zich dan makkelijk in negatieve gevoelens.

Wanneer je je aan woorden of gedrag van de andere stoort of ergert, is het altijd raadzaam om die emotie toe te laten en je af te vragen hoe het komt dat dit in jou plaatsheeft. Waarom irriteer ik mij? Is het een eigenschap bij de ander die ik graag zelf zou hebben gehad? Of laat je door stress, moeheid of spanning makkelijk ergernissen binnen?

Het stilstaan bij irritaties is nuttig. Er kan iets moois uit groeien. Vergelijk het met parelmoer. Een natuurlijke parel ontstaat doordat meestal een parasiet of een diertje – en niet zoals vaak gedacht een zandkorrel – zich nestelt tussen de schelp en de mantel of zelfs in de mantel van een schelpdier. Als een reactie op deze irritatie begint het schelpdier parelmoer af te scheiden om de irritatie die wordt veroorzaakt door de indringer tegen te gaan. Laagje voor laagje wordt de indringer ”ingepakt” in parelmoer en zo ontstaat na verloop van tijd een parel. Dan heeft het dier de irritatie opgelost.

Het is een mooie metafoor voor hoe wij als mens gevormd worden, juist ook in crisistijd. Al onze ervaringen, zowel de fijne als de minder fijne, maken ons tot wie we zijn. En heet de optelsom van de gemaakte fouten, waar we (hopelijk) van hebben geleerd, niet levenservaring? Laat irritaties groeien tot mooie ‘parels’ die het persoonlijk karakter duurzaam vormen.

De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.