Vriend en vijand volgen ”Formidable Shield” op de voet. Tijdens de grootscheepse marineoefening op de Atlantische Oceaan, de belangrijkste in jaren, moet een internationaal vlooteskader morgen –of bij slecht weer overmorgen– een ‘vijandelijke’ ballistische raket uitschakelen tijdens zijn baan door de ruimte. Een huzarenstukje.

Officieel komt Kim Jong Un in het script van Formidable Shield niet voor. Het oefenscenario zou echter zomaar een regelrechte kopie kunnen zijn van de dreiging van ”de kleine raketman” uit Noord-Korea. „De oefening is realistisch”, laat kapitein-luitenant ter zee Egbert Vonk van de Koninklijke Marine vanuit Schotland weten.

De VS –en Europa– bouwen een raketschild tegen de dreiging van langeafstandsraketten uit schurkenstaten als Noord-Korea en Iran. Dit Ballistic Missile Defence (BMD) bestaat uit een uitgebreid netwerk van onderling verbonden wapensystemen, met grondstations in Polen en Roemenië. Vier Amerikaanse marineschepen, gestationeerd in Zuid-Spanje, vormen varende verdedigingsstations.

Cruciaal

Formidable Shield –acht landen, veertien schepen– moet een cruciale stap zetten in de ontwikkeling van het raketschild. Onder leiding van de Amerikaanse Zesde Vloot oefenen Groot-Brittannië, Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje en Nederland de verdediging tegen raketaanvallen via de ruimte. De VS willen de training in Europa elke twee jaar herhalen.

„De oefening is een goed voorbeeld van de kracht van de NAVO en toont de betrokkenheid van de bondgenoten op de veiligheid van Europa”, zegt de Italiaanse schout bij nacht Francesco Covella, plaatsvervangend hoofd van de BMD-eenheid van de NAVO.

Nederland neemt een sleutelpositie in tijdens Formidable Shield. De Amerikanen schieten morgen of overmorgen –ijs en weder dienende– vanaf de Schotse westkust een Terrier-Oriole-tweetrapsraket af richting Atlantische Oceaan.

Zr. Ms. De Ruyter moet pakweg 200-300 kilometer verderop met krachtige radarsignalen de ballistische raket detecteren, terwijl deze met 15.000 km per uur op een hoogte van 250 kilometer door de ruimte raast. „Topsport”, verklaart Vonk. „De raketten vliegen snel, ver en hoog.” Ze onderscheppen is ongeveer hetzelfde als een kogel met een kogel uit de lucht schieten.

Alarmeren

Het Nederlandse fregat alarmeert in luttele seconden –via de Amerikaanse basis in het Duitse Ramstein– de USS Donald Cook. Deze Amerikaanse destroyer schiet vervolgens het aanstormende Terrier-Oriole met een Standard Missile-3 (SM-3) uit de lucht. Als dat lukt.

Een direct hit, in jargon. „In de dampkring kun je raketten uitschakelen door er een andere raket in de buurt te laten ontploffen. Buiten de dampkring moeten we de raket écht raken”, legt BMD-specialist Vonk uit. De oefening kost wel een paar cent. Aan een SM-3 hangt een prijskaartje van een slordige 10 miljoen euro per stuk.

Formidable Shield is echter nog complexer. Op hetzelfde moment dat Zr. Ms. De Ruyter de ruimteraket detecteert en volgt, moet Zr. Ms. Tromp het vlooteskader verdedigen tegen luchtaanvallen. Integrated Air and Missile Defense (IAMD), zoals militairen zeggen.

Marineschepen, uitgerust met wapen- en radarsystemen tegen ballistische raketten, vormen een belangrijk doelwit voor vijandelijke troepen. De Tromp moet met twee Evolved Sea Sparrow Missiles (ESSM) supersonische, vijandelijke raketten uitschakelen, die met 1080 meter per seconde laag over zee aan komen vliegen.

Het schieten met scherp is niet zonder risico. Een uitgestrekt oefengebied westelijk van Schotland, pakweg zo groot als Frankrijk, is tijdens de training hermetisch gesloten voor scheepvaart en vliegverkeer. Zo’n 160 tot 270 passagiers- en vrachtvluchten moeten uitwijken, aldus de luchtvaartautoriteit Eurocontrol.

Primeur

De Koninklijke Marine staat voor een zware klus. De US Navy schakelt tijdens Formidable Shield voor het eerst een raket uit op basis van data van derden. „De Amerikanen kunnen de SM-3 lanceren op grond van onze informatie, nog vóórdat ze zelf de vijandelijke raket hebben gezien op hun eigen sensoren”, legt Vonk uit.

Dit zogenaamde launch on remote (lanceren op afstand) zou een primeur voor Europa zijn. „Onze informatie moet daarom goed en snel zijn.” Of de Amerikanen ook daadwerkelijk gebruik maken van de Nederlandse data, blijft waarschijnlijk geheim. Top secret.

Voor het detecteren van vijandelijke raketten beschikt de marine over de SMART-L, een geavanceerd radarsysteem, tijdelijk voorzien van een BMD-sensor. „Een oude radar met nieuwe software.” De zeestrijdkrachten werken daarmee op de top van hun technische kunnen. „We opereren als Max Verstappen in een opgevoerde, oude auto op een Formule 1-circuit.”

De marine kijkt daarom uit naar invoering van de SMART-L MM/N, een Multi Missionradar Naval van Thales uit Hengelo. Deze nieuwe, ultra-geavanceerde radar, speciaal ontwikkeld voor BMD-taken, kan moeiteloos raketten in de ruimte traceren en volgen.

Niet vlekkeloos

Vlekkeloos verloopt Formidable Shield ondertussen nog niet. Een generale repetitie tijdens de maritieme oefening –inclusief het afschieten van peperdure raketten– haperde drie weken geleden. „Het ging niet van een leien dakje”, zegt Vonk spijtig.

De radar van Zr. Ms. De Ruyter kampte op het uur U met een technische storing. „Een teleurstelling.” De oorzaak, een storing in de hardware van de radar, is inmiddels bekend. De marine heeft maatregelen genomen om een nieuwe mislukking te voorkomen. De spanning stijgt. „Er staat druk op.”

Thales heeft tijdens de generale repetitie z’n nieuwe SMART-L MM/N –bovenop een testtoren in Hengelo– uitgeprobeerd. Met succes. De SMART-L MM/N heeft de afgeschoten ballistische raket gedurende dik 300 seconden meer dan 1500 kilometer gevolgd.

Ruim voldoende voor een lancering op afstand van een luchtverdedigingsraket. Bovendien blijkt de data over de ballistische raket betrouwbaar. Directeur Gerben Edelijn van Thales spreekt van een mijlpaal. „Hiermee toont Thales wereldwijd aan voorop te lopen op het gebied van radartechnologie voor de verdediging tegen ballistische raketten.”

De marine moet nog even wachten. De LCF-fregatten krijgen vanaf 2019 deze geavanceerde radar aan boord. Inclusief nieuwe communicatieapparatuur.

Koele kikkers nodig achter wapensystemen

Een Amerikaans raketschild tegen de dreiging van aanvallen via de ruimte vanuit schurkenstaten als Noord-Korea en Iran krijgt langzaam vorm. „Waterdicht is het nooit.”

De Amerikaanse president Ronald Reagan lanceert in 1983 zijn Strategic Defense Initiative (SDI), een raketschild in de ruimte. Iets te vroeg. Het futuristische Star Warsproject verdwijnt als onrealistisch van tafel. Te duur en te complex.

De wens van Washington om zich te beschermen tegen raketaanvallen via de ruimte blijft. De VS hebben inmiddels zo’n 130 miljard dollar gestoken in Ballistic Missile Defense (BMD), kortweg een raketschild tegen ballistische aanvallen.

„Een raketschild is realistisch”, stelt Peter Wijninga van het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). De defensiespecialist waarschuwt echter voor te hooggespannen verwachtingen. „Zo’n schild is nooit 100 procent waterdicht, zoals geen enkel verdedigingssysteem.”

First strike

Een gelaagde verdediging tegen raketten (zie graphic) voor de korte, middellange en lange afstand biedt de meeste garantie op succes, maar is buitengewoon complex. Intercontinentale raketten bijvoorbeeld, vallen bij terugkeer in de dampkring uiteen. Een raketschild moet onderscheid kunnen maken tussen brokstukken en explosieve lading.

Elk land dat over kernwapens beschikt, probeert zijn wapensystemen zodanig te beschermen dat ze na een eerste aanval (first strike) in staat zijn terug te slaan (second strike). Een effectief raketschild kan daarbij de machtsbalans tussen het Westen en Rusland –of China– verstoren.

De VS opereren voorzichtig, om beide niet voor het hoofd te stoten. De Amerikanen geven de twee machtsblokken regelmatig de verzekering dat het raketschild niet op hen is gericht, maar tegen Noord-Korea en Iran. Met grondstations in Polen en Roemenië is het raketschild echter net zo goed inzetbaar tegen Rusland.

„De perceptie is belangrijk”, legt Wijninga uit. „Als Rusland het idee heeft dat het raketschild tegen hen is gericht, valt niet uit te sluiten dat ze daarop acteren door meer raketten met kernkoppen te bouwen. Of door zelf een raketschild te ontwikkelen.”

Het ontstaan van een nieuwe wapenwedloop is daarbij niet ondenkbaar. Wijninga wijst er echter op dat de Amerikanen geen agressieve motieven hebben met hun raketschild. De SP is daar niet gerust op. De fractie heeft donderdag Kamervragen gesteld over Nederlandse deelname aan de BMD-oefening.

Koele kikkers

De spanning tussen de VS en Noord-Korea loopt hoog op, mede dankzij de felle verbale strijd tussen Trump en Kim Jong Un. Het grootste risico vormt volgens de HCSS-defensiespecialist een misinterpretatie van een proeflancering. „We mogen hopen dat er in de VS en Noord-Korea koele kikkers achter de radarsytemen zitten, die niet snel in paniek raken.”