Zestig jaar na de eerste file
Minister-president Rutte nam onlangs de benenwagen toen hij in de Belgische hoofdstad in een file terechtkwam. „Nederlandse premier bestrijdt Brusselse files te voet”, kopten Vlaamse media. Op het filevraagstuk in eigen land heeft Rutte echter nog geen afdoende antwoord.
File. Het woord bestaat al voordat begin twintigste eeuw auto’s massaal van de lopende band uit Henry Fords fabriek rollen en het aanzien van de wegen gaan bepalen. Louis Couperus gebruikt ”file” al in 1889 in zijn boek ”Eline Vere” als aanduiding voor de „trammen van den Ouden Scheveningschen weg naar het Kurhaus” die oponthoud hebben omdat ze de wachtende menigte op de overladen perrons moeten laten instappen.
Vandaag de dag wordt ”file” doorgaans gebruikt voor „verkeer met een snelheid lager dan 50 kilometer per uur over een afstand van ten minste 2 kilometer.” De eerste geregistreerde file die aan dit criterium voldeed, ontstond op 29 mei 1955, volgende week zestig jaar geleden. Nederlandse gezinnen koersten op die zonnige eerste pinksterdag massaal richting Veluwe; Duitse families reden naar de bollenvelden in het westen. Bij het kruisen van de verkeersstromen vlak bij Utrecht ging het mis. Knooppunt Oudenrijn kon de grote hoeveelheid auto’s niet meer aan. De eerste file was een feit.
Het opmerkelijke aan de verkeersopstopping van 1955 is dat de betrokkenen er bijna lyrisch over zijn. „Het fietspad naast de weg stroomde vol met toeschouwers en de bestuurders op tegenliggende rijbaan besloten hun auto op de vluchtstrook te parkeren, zodat zij uitgebreid de tijd hadden om de lange rij voertuigen in zich op te nemen”, reconstrueert de website isgeschiedenis.nl. File erg? Nee, het is juist een teken dat het goed gaat met het land.
Verkeerstoename
Najaar 1955 voorspelt ANWB-voorzitter P. F. Zimmerman dat het verkeer de komende tien jaar zal verdubbelen. „Over luttele jaren zal het op normale dagen even druk zijn als het dit jaar was op eerste pinksterdag. Ongetwijfeld moeten wij rekening houden met een verdubbeling van het verkeer binnen tien jaar.”
Zimmerman kon toen nog niet bevroeden dat files de regel en de afwezigheid ervan de uitzondering zouden gaan worden – de laatste dag zonder file was zondag 30 december 2007. Omdat steeds meer mensen achter het stuur stappen, groeien files in de jaren tachtig en negentig uit tot een groot probleem.
Om de files te bestrijden, bedenken de diverse kabinetten allerlei oplossingen. Wegen worden verbreed, nieuwe wegen worden aangelegd; ook komen er meer tunnels, bruggen en spitsstroken. Verder zet de overheid in op gedragsverandering van mensen. Met subsidies worden automobilisten verleid om het openbaar vervoer te nemen. Ook wordt het met elkaar meerijden per auto –carpoolen– gestimuleerd.
Schade
Alle maatregelen ten spijt stijgt de filezwaarte (lengte keer duur van de file) tussen 2000 en 2007 sterk. Dat blijkt uit de begin dit jaar verschenen Publieksrapportage Rijkswegennet. Als belangrijkste oorzaak wijst het rapport op de toename van het verkeer.
Na 2007 zet de daling in. In 2010 piekt de filezwaarte –vooral door sneeuw en extra werkzaamheden in december– nog één keer, om eind april 2012 onder de filezwaarte van 2000 te duiken. In 2014 stabiliseert de filezwaarte zich rond de 8 miljoen kilometerminuten.
Of dat aantal kilometerminuten in 2015 stabiel blijft, is maar zeer de vraag. De ANWB meldde begin april dat de filezwaarte in de eerste drie maanden van dit jaar met 56 procent is toegenomen vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. En in april steeg de totale filezwaarte met 2 procent in vergelijking met april 2014.
Behalve irritatie voor weggebruikers leiden files tot economische schade. TNO becijferde november vorig jaar in opdracht van Transport en Logistiek Nederland (TLN) en verladersorganisatie EVO dat files op Nederlandse snelwegen het bedrijfsleven in 2013 tussen de 613 en 797 miljoen euro hebben gekost. Dat is weliswaar een daling ten opzichte van 2012, maar voor de toekomst tonen TLN en EVO zich bezorgd.
De nieuwste ANWB-cijfers zullen de zorg van beide organisaties niet hebben weggenomen. De ironie is echter dat de achterban van TLN en EVO medeverantwoordelijk lijkt voor de toegenomen filezwaarte. Omdat de economie aantrekt, gaan er weer meer vrachtauto’s de weg op, waardoor logischerwijs meer files ontstaan.
Het toenemen van files is dus niet alleen maar negatief te duiden. Dat hadden ze in 1955 al haarscherp in de gaten.
Leren fietsen in de file
Een file op een vrijdagavond enkele jaren geleden zal ANWB-filelezer Heleen de Geest niet snel vergeten. Op de A1 bij knooppunt Muiderberg was een brug kapot, waardoor het verkeer in het honderd liep. Via Twitter zag De Geest dat ook de monteur vaststond, waardoor de reparatie uren op zich liet wachten. „Het was prachtig weer, dus stapten veel mensen uit de auto. Er werd gebadmintond op de snelweg en een vader leerde zijn zoontje fietsen. Dit was een van de leukere files.”
Inmiddels viert De Geest bijna haar 12,5-jarig jubileum als filelezer. Ze zou het werk niet graag willen missen. „Verkeer is onvoorspelbaarder dan het weer”, licht ze toe. „Je weet nooit van tevoren hoe de dag gaat lopen.”
Toch zijn er wel patronen. Als ze om 5.45 uur het ANWB-kantoor binnenstapt, beginnen de files. „De eerste staat standaard op de A7 Hoorn-Amsterdam. De piek is om 8.00 uur en 8.30 uur. Daarna neemt de verkeersdrukte langzaam af.”
Een verschil met het begin van haar loopbaan bij de ANWB is dat de afwezigheid van files steeds zeldzamer wordt. „Vroeger stond het verkeer tussen de ochtend- en avondspits nauwelijks stil en ook in de zomervakantie was het rustig. Nu staat er bijna altijd wel ergens een file.”
De Geest werkt in roosterdienst, van 5.45 uur tot 14.00 uur, of van 14.00 uur tot 22.30 uur. Tijdens de dienst is ze zowel bezig met het verzamelen van verkeersinformatie als het inspreken van bulletins. „Zo’n negentig omroepen nemen digitale bestanden van ons af. Daarvoor spreken we dagelijks zo’n 350 bulletins in.”
Het liefst is de ANWB-lezer live in een uitzending. „Ik vind het leuk om onderdeel van het nieuws te zijn, heb graag een gesprekje met een presentator. In de spits ben ik ongeveer elk kwartier in een programma.”
Verder houdt De Geest zich bezig met het actualiseren van de ANWB-website en bedient ze het Twitteraccount, dat 100.000 volgers heeft.
Een opleiding tot filelezer is er niet. De Geest is geselecteerd op stem en heeft het vak in de praktijk geleerd. „Ik heb Spaans gestudeerd. Net als mijn collega’s ben ik er min of meer ingerold. Na een tijdje weet je hoe het Nederlandse wegennet in elkaar zit en ga je ook verbanden zien. Zo weet je al snel dat een file op de A1 gevolgen heeft voor de A6.”
Kennisnemen van nieuwe wegsituaties is een must. „Toen de Coentunnel gereedkwam, gingen we erheen met camera’s. We noemen deze tunnel bijna dagelijks, dus is het erg prettig als je weet hoe de nieuwe situatie eruitziet.”
Zelf staat De Geest vrijwel nooit in een file. Behalve het mijden van de spits geeft ze als tip om vaker thuis te werken. „Als je op dinsdag en donderdag thuis kunt werken: doe het, want op die dagen is het altijd druk op de weg.”
Vanzelfsprekend is haar advies om in de auto de radio aan te zetten. „Luister vooral naar wat de filelezer over vertragingstijd zegt. Een file van 10 kilometer kan minder vertraging opleveren dan een file van 2 kilometer omdat bijvoorbeeld rijstroken dicht zijn. Vaak adviseren we ook hoe het beste om te rijden.”
Drukste spits: 1000 kilometer file
Op de Nederlandse snelwegen stond dinsdagochtend 15 januari 2013 1000 kilometer file. Niet eerder was het zo druk in de spits.
De „meest memorabele file” was echter vrijdagavond 25 november 2005, weet ANWB-woordvoerder Arnoud Broekhuis. „Toen legden sneeuw en ijzel een groot deel van het land lam. De laatste file werd pas de volgende ochtend om 5.30 uur afgemeld. Mensen zaten meer dan acht uur in de file.”
Hieronder een overzicht van de tien langste files aller tijden en hun oorzaken:
1. 15 januari 2013 (1000 kilometer file in de ochtendspits) door sneeuwval.
8 februari 1999 (975 kilometer file in de ochtendspits), door sneeuwval en gekantelde vrachtwagens.
25 maart 2008 (888 kilometer file in de ochtendspits), door sneeuw de dag na Pasen.
29 november 2010 (871 kilometer file in de avondspits), door de eerste sneeuw in het midden van het land en de Randstad.
3 februari 2012 (831 kilometer file in de middag), door sneeuw in de Randstad.
25 november 2005 (810 kilometer file in de avondspits), door sneeuw.
26 februari 2004 (760 kilometer in de ochtendspits), door winterweer en sneeuw.
17 december 2010 (753 kilometer file in de avondspits), door sneeuw in de Randstad.
17 december 2009 (670 kilometer file in de ochtendspits), door sneeuwval.
6 maart 2006 (660 kilometer in de ochtendspits), door sneeuwval en het einde van de voorjaarsvakantie.
