Een maand geleden wees prins Emanuele Filiberto di Savoia zijn 19-jarige dochter Vittoria aan als de nieuwe Italiaanse troonpretendent. Dat baarde enig opzien, niet zozeer door Vittoria’s blauwe bloed als wel door haar goede looks als fotomodel. Tenslotte is de Italiaanse monarchie in 1946 afgeschaft en moeten de meeste Italianen bar weinig hebben van hun voormalige koningshuis. Dat neemt niet weg dat de afstammelingen van de laatste koning regelmatig in het nieuws komen en dat hun claim op een niet bestaande troon ook nog eens door verre verwanten wordt betwist. Maar erg verheffend is hun verhaal niet.

Meer overOnttroond

De stamboom van de familie Savoia gaat terug tot Umberto Biancamano, Hubert met de Witte Handen. Dat was een graaf in Zuidwest-Frankrijk die in de kronieken voor het eerst in het jaar 1000 wordt genoemd. Zijn afstammelingen werkten zich op tot graven en hertogen van Savoye, dat toen nog grofweg het huidige Franse Savoye en de Italiaanse regio Piemonte omvatte, en daarnaast tot koningen van Sardinië. Bij de Italiaanse eenwording van 1860 werd Vittorio Emanuele II van Sardinië bevorderd tot koning van Italië. Hij moest daarbij het westelijk deel van zijn rijk afstaan aan Frankrijk, maar kreeg er een heel land voor terug.

Na Vittorio Emanuele II, die als „vader des vaderlands” in Italië nog een goede naam heeft, volgden drie koningen uit het huis Savoia die geen van allen een grote indruk hebben achtergelaten. Zijn zoon Umberto I, die hem in 1878 opvolgde, liet zijn soldaten op ongewapende demonstranten schieten en werd in 1900 door een anarchist vermoord. Umberto’s opvolger Vittorio Emanuele III, bijgenaamd „il re basso” (het kleine koninkje), maakte met zijn 1,53 meter een weinig krijgshaftige indruk, wat hij trachtte te compenseren met hoge militaire petten en een martiale snor.

Als vorst was hij, behalve in zijn muntenverzameling, vooral geïnteresseerd in het eigenbelang van de dynastie. Dat maakte hem tot een waardevolle handlanger van premier Benito Mussolini, wiens beslissingen –de vestiging van de dictatuur, de bezetting van Ethiopië, de antisemitische rassenwetten, de oorlogsverklaring van 1940– hij als staatshoofd steevast ratificeerde. Na de val van Mussolini in juli 1943 nam de koning overhaast de benen, daarbij zijn land achterlatend in een staat van verwarring en burgeroorlog.

Einde koninkrijk

Daarmee had de koning het voor veel van zijn landgenoten verbruid. Op 2 juni 1946 kon dan ook een constitutioneel referendum worden gehouden waarin de bevolking kon kiezen tussen monarchie en republiek. Om de troon te redden, trad Vittorio Emanuele in mei 1946 af ten gunste van zijn minder impopulaire zoon Umberto II, maar een maand later werd de monarchie toch weggestemd.

De koning en zijn mannelijke nakomelingen werden daarbij „voor eeuwig” uit Italië verbannen, een besluit dat pas in 2002 werd herroepen. Op 13 juni 1946 verliet Umberto zijn land en kwam er een einde aan de duizendjarige heerschappij van het huis Savoia.

Umberto, bekend geworden als ”il Re di Maggio”, de Meikoning, weigerde echter het resultaat van de volksstemming te accepteren. In de Portugese badplaats Cascais hield hij een koninklijke hofhouding aan en bleef hij tot zijn dood in 1983 adellijke titels uitdelen. Hij onderhield nauwe contacten met monarchisten binnen Italië, maar zonder daarbij veel rumoer te maken.

Dat kan niet gezegd worden van zijn zoon, de nu 87-jarige Vittorio Emanuele IV, die hem opvolgde als hoofd van het (inmiddels fictieve) koninklijk huis. In zijn jonge jaren, toen hij met zijn moeder, prinses Marie-José van België, in Genève woonde, raakte hij al in onmin met zijn vader vanwege geldkwesties en zijn huwelijk met de niet adellijke water­skikampioene Marina Doria.

Later bouwde hij een reputatie op als internationaal wapenhandelaar, lid van de subversieve vrijmetselaarsloge P2 en verdachte in rechtszaken wegens corruptie, valsheid in geschrifte en uitbuiting van prostitués. Met uitzondering van een halfjaar voorwaardelijk wegens illegaal wapenbezit kwam het nooit tot een veroordeling.

Schietpartij

Ronduit berucht werd de koningszoon in 1978, toen hij in de haven van het eiland Cavallo voor de kust van Corsica op een lawaaiige groep jongeren schoot en daarbij de 19-jarige Duitse student Dirk Hamer dodelijk trof. De lange doodsstrijd van Hamer, het juridische gevecht van diens familie tegen Vittorio Emanuele, die bleef ontkennen, en de uiteindelijke vrijspraak door een Franse rechtbank waren twintig jaar lang goed voor sensationele verhalen in de pers.

Daarbij bleef het vermoeden bestaan dat er geknoeid was met bewijsmateriaal. Vittorio Emanuele gaf dat ongewild min of meer toe, toen hij in 2006 in voorarrest zat in een corruptiezaak en tegenover zijn celgenoot pochte dat hij wel degelijk had geschoten, maar toch mooi de dans was ontsprongen.

Ondertussen wierp zich een andere troonpretendent op in de persoon van achterneef Amedeo di Savoia-Aosta. De formele reden daarvoor was dat Umberto II niet de voor de opvolging vereiste ”koninklijke goedkeuring” had verleend aan het huwelijk van zijn zoon, maar het gedrag van Vittorio Emanuele speelde zeker ook een rol.

Een staaltje daarvan gaf hij nog eens ten beste in 2004, toen hij Amedeo op het huwelijk van de Spaanse kroonprins Felipe tegen de grond sloeg. Twee jaar later riep Amedeo zichzelf uit tot hoofd van het koninklijk huis en veranderde hij zijn naam in Amedeo di Savoia, zonder de toevoeging Aosta.

Dat leidde tot een aanklacht van Vittorio Emanuele en een gerechtelijk gevecht dat na tien jaar door Amedeo werd gewonnen. Het dynastieke gekibbel zorgde ook voor een breuk binnen de gestaag kleiner wordende groep van Italiaanse monarchisten, die nu verdeeld zijn in twee minipartijtjes. Eén daarvan steunt Vittorio Emanuele en zijn afstammelingen en de ander de zoon van de in 2021 overleden Amedeo, de 45-jarige diplomaat prins Aimone di Savoia-Aosta.

Koninklijke augurken

In 2002 keerden Vittorio Emanuele en zijn zoon Emanuele Filiberto terug naar Italië, nadat zij schriftelijk hadden beloofd om de republikeinse staatsinstellingen te respecteren en geen schadevergoedingen te eisen. Maar dat deden zij vervolgens juist wel: Vittorio Emanuele bleef zich presenteren als troonpretendent en in 2007 dienden de Savoia’s een claim van 260 miljoen euro in als smartengeld wegens de door de ballingschap geleden geestelijke en materiële schade. Toen dat tot niets leidde, probeerden zij het in 2022 met een eis tot teruggave van de in 1946 in beslag genomen kroonjuwelen, die in eerste instantie ook is afgewezen.

De 51-jarige Emanuele Filiberto, die met zijn echtgenote, de Franse actrice Clotilde Courau, en hun twee dochters in Monte Carlo woont, is inmiddels in Italië een bekende tv-persoonlijkheid. Al twintig jaar treedt hij regelmatig op in realityshow, talentshows, roddelprogramma’s en reclamespots, onder meer voor „koninklijke augurken”.

In 2010 deed hij met het door hemzelf geschreven ”Italia amore mio” mee aan het liedjesfestival van Sanremo, waar hij werd uitgefloten en als eerste uitgeschakeld. In 2008 en 2009 stelde hij zich vergeefs kandidaat voor zowel de Kamer- als de Europese verkiezingen. Van een door hem in 2020 gestichte partij is sindsdien niet veel meer vernomen. Het signaal was duidelijk: het Italiaanse volk zit duidelijk niet te wachten op een politieke terugkeer van het huis Savoia.

Nieuw twistpunt

Na het mislukte politieke experiment heeft Emanuele Filiberto onder de naam Prince of Venice (een van zijn adellijke titels) in de Verenigde Staten een paar eetgelegenheden geopend en ziet hij nu ook af van de troonopvolging. Dochter Vittoria lijkt daar ook niet bijzonder in geïnteresseerd, maar een koningskroontje zal haar carrière als model zeker geen kwaad doen.

Daarvoor moest opa Vittorio Emanuele wel de 1500 jaar oude Salische wet wijzigen, die alleen in opvolging in mannelijke lijn voorziet. Volgens de aanhangers van Aimone, die wel twee zoons heeft, is dat een ontoelaatbare breuk met de traditie. Daarmee is een nieuw twistpunt geschapen in een surrealistische dynastieke strijd.