Zonnebrandcrème

Fel zonlicht heeft maar een paar minuten nodig om op een lichte huid een eerstegraads verbranding te veroorzaken. De huid kleurt rood en is gevoelig. Een ernstige verbranding na een dagje strand blijft langer in het geheugen geprent. Een gloeiende huid, koude rillingen en vochtblaren geven aan hoe krachtig de zon is als die hoog aan de hemel staat. Het verraderlijke is dat de gevolgen van zonnebrand pas na een aantal uren volledig te zien zijn. Niet het zichtbare licht, maar ultraviolette (UV) straling is de boosdoener. Ultraviolet licht dringt door de bovenste laag (dode) cellen van de huid heen, verwoest de onderliggende laag en brengt het DNA in de cellen schade toe. De huid kleurt rood door de toevoer van extra bloed dat met zijn witte bloedlichaampjes de chaos van kapotte cellen tracht op te ruimen. Zenuwen in de huid geven pijnprikkels door aan de hersenen. Veelvuldige verbranding veroorzaakt ingrijpende schade aan het erfelijk materiaal van een cel en kan op den duur leiden tot huidkanker.

De ultraviolette straling die de atmosfeer van de aarde doorlaat, bestaat uit UV-A en UV-B. Type B is het meest energierijk van de twee en verantwoordelijk voor zonnebrand. De laatste jaren zien medici steeds meer de schadelijke effecten van UV-A onder ogen. De straling veroorzaakt geen verbranding, maar speelt wel een rol in veroudering van de huid en het ontstaan van huidkanker.

Mengsel
Zonnebrandcrème heeft tot taak het zover niet te laten komen. De lotion is een mengsel van vaak tientallen stoffen, geen flesje is gelijk. Grofweg bestaat de inhoud uit een mengsel van oplosmiddelen (water, alcohol, olie) en een aantal UV-filters. Vochtregulatoren zoals glycerine voorkomen dat de huid uitdroogt en antioxidanten, bijvoorbeeld vitamine C en E, vangen vrije radicalen weg die een rol spelen bij het ontstaan van kanker. Watervaste lotion bevat daarnaast polymeren, langgerekte moleculen die ook de basis vormen van plastic. De stugge crème laat zelfs in zee en zwembad niet los van de huid.

De stoffen die ultraviolet licht tegenhouden, hebben een scheikundige of een natuurkundige werking. Chemische filters bestaan uit aromatische verbindingen die de straling absorberen. Onder invloed van het UV-licht verandert de organische verbinding en verliest zijn filterfunctie. Een bijkomend nadeel is dat een aantal mensen allergisch is voor de reststof. Vaak herkent de zonnebader de allergie niet als zodanig en wordt het afgedaan als „zonne-allergie.”

Metaaloxiden, zoals titaniumoxide en zinkoxide, kennen dat probleem niet. Het zijn fysische middelen, ze reflecteren UV-licht zoals een spiegel een lichtbundel weerkaatst. Metaaloxiden wekken nauwelijks allergie op. De werking is al meer dan vijftig jaar bekend, maar toch pasten fabrikanten de stoffen tot voor kort maar mondjesmaat toe.

De oxidedeeltjes reflecteren niet alleen ultraviolet, maar ook zichtbaar licht. De crème blijft na aanbrengen duidelijk zichtbaar en een witte neus onder een donkere zonnebril vinden velen te opvallend. De mogelijkheid om deeltjes te fabriceren die zo klein zijn dat ze niet het zichtbare maar wel het ultraviolette licht reflecteren, heeft ervoor gezorgd dat de populariteit van metaaloxiden de laatste jaren flink toeneemt.

Verzachten
De eerste zonnebrandcrème verschijnt in 1928 op de Amerikaanse markt. Het middel bevat twee chemische filters, benzylsalicylaat en benzylcinnamaat, die een beperkt deel van het UV-B licht wegfilteren. Tot de jaren zestig dient zonnebrandcrème meer tot verzachting dan dat ze daadwerkelijk bescherming biedt. In 1943 gaan fabrikanten over op para-aminobenzoëzuur (PABA) dat in tot eind jaren zestig het meest gebruikte filter is. Met de komst van nieuwe filters raakt PABA langzaam maar zeker in onmin. De stof veroorzaakt vaak allergie en laat vervelende vlekken achter op kleding.

De factor die op een flesje zonnemelk staat vermeld, geeft weer hoe lang iemand in de zon kan blijven. Bedekt met een dikke laag factor acht is dat acht keer zo lang als gebruikelijk. De hoeveelheid zon die de huid kan hebben, is afhankelijk van het type huid en de kracht van de zon. De sterkte van de zonnestraling wordt op zonnige dagen in het weerbericht opgenomen.

Verbod
Zwitserse onderzoekers deden dit voorjaar veel stof opwaaien met de presentatie van een onderzoek naar zonnebrandcrème. De Deense overheid verbood drie filters die bij proefdieren de hormoonhuishouding verstoren. De Nederlandse overheid besloot niet in te grijpen omdat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en milieu (RIVM) het Zwitsers onderzoek bij nadere beschouwing dubieus noemde –er zijn bijvoorbeeld heel hoge doses getest– en pleit voor verder onderzoek.

Vooralsnog kan de zonnebader zich het beste houden aan de regels van de Nederlandse Kankerbestrijding om de kans op zonnebrand en huidkanker te verlagen: de huid bedekken of goed insmeren en tijdig de schaduw opzoeken