Paperclip

Aan het einde van de negentiende eeuw hebben diverse uitvinders zich gebogen over de ontwikkeling van papierklemmetjes die steeds opnieuw zijn te gebruiken. De Noor Johan Vaaler wordt gezien als de uitvinder van de paperclip, maar dat is niet onbetwist.

De in 1866 geboren boerenzoon volgt diverse studies, waaronder wiskunde en elektrotechniek, maar hij maakt geen van alle af. In 1892 treedt hij in dienst bij Alfred J. Byrns, een Noors zakenman die handelt in patenten. Noorwegen heeft dan nog geen officieel patentbureau. Vaaler hoeft met zijn vinding niet lang te leuren.

Op 12 november 1899 krijgt hij in Duitsland patent op zijn klemmetjes van ijzerdraad, gevouwen op tien verschillende manieren. De paperclip van Vaaler heeft één bochtje minder dan de huidige. Dat heeft twee belangrijke nadelen. Het eerste gebrek is dat het voorwerp papier gemakkelijk beschadigt door het uiteinde van het ijzerdraad. Daar komt bij dat de paperclips gemakkelijk in elkaar verstrikt raken en een ketting vormen.

Verjaard
Vaaler is een toegewijde hulp voor Byrns. In een negen maanden durende periode dat zijn baas ziek is, zorgt hij ervoor dat alle werkzaamheden doorgaan. Byrns legt vast dat na zijn dood eenderde van het bedrijf in de handen van zijn werknemer zal overgaan. Het loopt anders. In 1910 overlijdt Vaaler na een langdurige ziekte op bijna 44-jarige leeftijd. Byrns zal hem 27 jaar overleven.

Door omstandigheden heeft Vaaler nooit iets met zijn vinding gedaan. Het ontbrak hem aan middelen om de paperclip op de markt te brengen en een machine te ontwerpen voor serieproductie. Tien jaar na zijn dood komen de tekeningetjes weer boven water, als een medewerker van het patentbureau het magazijn opruimt. Het patent is verjaard.

Ook in Amerika zijn rond de vorige eeuwwisseling diverse patenten aangevraagd op paperclips die wat vorm betreft veel weghebben van de vinding van Vaaler. In 1900 krijgt Cornelius J. Brosnan Amerikaans patent op de Konaclip. Het Britse bedrijf Gem Manufacturing heeft als eerste een paperclip gemaakt die bestaat uit twee ovalen, het zogenaamde uilenoog. Het bedrijf heeft nooit patent aangevraagd op de Gem-clip, maar wel op het apparaat waarmee ze gemaakt kunnen worden. Dat is verkregen op 7 november 1899, verrassend genoeg vijf dagen voordat Vaaler in Duitsland zijn vinding heeft gepatenteerd. Toch wordt Vaaler gezien als de grondlegger van de paperclip. In de loop van de tijd zijn schetsen van zijn hand boven water gekomen waaruit blijkt dat de Noor al jaren bezig was met het ontwerpen van de paperclip.

Symbool
De paperclip is niet alleen een gebruiksvoorwerp, maar ook een symbool. Tijdens de Tweede Wereldoorlog droegen Noren duidelijk zichtbaar een paperclip op hun revers. Daarmee gaven ze aan dat ze zich verbonden voelden met hun vaderland en met elkaar. De bedoeling was duidelijk, ook voor de bezetter. Dragers van de paperclip werden zonder pardon gearresteerd.

De band die Noren hebben met de paperclip is in Oslo tastbaar en zichtbaar aanwezig. Sinds 1989 bepaalt een reusachtige paperclip met een hoogte van meer dan 6 meter en een gewicht van ruim 600 kilo het straatbeeld.

De paperclip is zo ingeburgerd, dat het voorwerp te pas en te onpas als logo wordt gebruikt. Een heel bekend is de Office Assistent van Microsofts softwarepakketten vanaf Office 97. Een 'mannetje' in de vorm van een paperclip levert hulp op het moment dat de gebruiker daar volgens hem aan toe is. Lang niet iedereen waardeert dat. Bij de nieuwste Office-versie, XP, zal hij niet meer ongevraagd op het scherm komen. Goed nieuws voor degenen die het irritante wegwijzertje, dat het altijd beter weet, niet kunnen luchten of zien.