Theezakje

De kosten van de tinnen doosjes waarin de Newyorkse thee-importeur Thomas Sullivan theemonsters naar zijn klanten stuurde, rijzen de pan uit. In 1904 besluit hij de thee voortaan te verpakken in handgemaakte zijden zakjes. Zijn klanten hebben niet in de gaten dat ze de thee eerst uit het zakje moeten halen en stoppen het rechtstreeks in de theepot. Dat blijkt nog te werken ook. Pas later komt Sullivan erachter hoe zijn klanten de monsters gebruiken. Het misverstand heeft de theecultuur wereldwijd veranderd.

Thee komt oorspronkelijk uit Azië. Een legende vertelt dat de Chinese keizer Shen Nung 2700 jaar voor Christus water kookt in zijn tuin en zich verbaast over de heerlijke geur die het vocht verspreidt. Hij ontdekt dat een paar bladeren van een naburige struik (Camelia) in het kokende water zijn gevallen. Hij neemt enkele slokken van het brouwsel en de smaak bevalt hem.

In West-Europa kent thee nog niet zo'n lange geschiedenis. Even na 1600 brengen Hollandse kooplieden van de Verenigde Oostindische Compagnie naast zijde, zilver en specerijen ook de eerste lading thee naar Nederland. In die tijd is thee een schaars product, rijke families tellen voor een onsje enorme bedragen neer.

Ritueel
Theezetten is voor velen een ritueel. Het aantal mensen dat het builtje snel wat op en neer beweegt in een mok, is veruit in de minderheid. Minder dan een op de vijf theezakjes die Douwe Egberts (Pickwick) verkoopt, is een eenkopszakje.

De echte liefhebbers gaan anders te werk. In een met heet water uit de kraan voorverwarmde theepot –dan trekt de thee beter– laten ze de thee 3 tot 4 minuten trekken, bij voorkeur op een theelichtje of in een theemuts. Na verwijdering van het zakje roeren ze het hete vocht even door en serveren de thee direct. Het gebruikte zakje mag volgens de fabrikant in de gft-bak, ook al houdt een aluminium nietje de boel bij elkaar.

De eerste theezakjes met touwtje en labeltje verschijnen in 1919, voorzien van het logo van de fabrikant Lipton Tea. Die aanpassingen maken het theezakje een stuk populairder maar een doorslaand succes wordt het pas in 1952. Thomas J. Lipton ontwerpt een theezakje dat bestaat uit een koker, gevuld met een paar gram thee, de Flo-Thru Tea Bag. De uiteinden van de koker zijn naar elkaar toegevouwen en met een nietje aan het touwtje bevestigd. Bij die variant komt het zakje op meer plaatsen met het kokende water in aanraking dan bij het platte exemplaar. Dat komt de smaak ten goede.

In de loop van de tijd gaan fabrikanten papier gebruiken als verpakkingsmateriaal, zijde is te kostbaar. De gaatjes in het papier moeten groot genoeg zijn om het kokende water op te nemen en ook weer zo klein dat de theeblaadjes binnen blijven. Twee sterke vezels voorkomen dat het zakje in droge toestand en in kokend water scheurt. De lange manillahennepvezel, die ook wordt gebruikt om touw te maken, levert de kracht en een thermoplastische vezel sluit de zakjes na verwarmen af. De vezels worden niet gemengd, maar in een vloeistof op elkaar gelegd. Na het drogen vormen ze één geheel. Het papier gaat in twee lagen door de theeverpakkingsmachine, die een aantal grammen thee op de onderlaag legt. De zakjes worden dichtgemaakt door verhitting van de randen: de thermoplastische vezels vormen een sterke verbinding die bestand blijft bij temperaturen boven de 100 graden.

Verzameling
Gevraagd: theezakjes voor mijn verzameling. Het liefst buitenlandse en aparte. Het gaat deze verzamelaar niet om het theezakje van Sullivan, maar om het kleurige papieren envelopje dat bij veel theesoorten om het zakje zit gevouwen. Naast verzamelen –er zijn duizenden verschillende soorten– worden ze ook gebruikt voor creatieve doeleinden als kaarten maken. De kleurige, symmetrische theezakjes zijn, mits goed gevouwen, om te zetten in de meest wonderlijke vormen.

Met een paar eenvoudige hulpmiddelen is een theezakje om te toveren tot heteluchtballon. Verwijder voorzichtig het nietje en vouw het zakje uit. Knip een klein stukje van de boven- en onderkant af en verwijder de thee. Zet de koker op een gladde ondergrond –de onderkant moet goed aansluiten– en steek de bovenkant aan met een lucifer. Voorzichtig! De bovenkant van de koker krimpt. De lucht in de cylinder warmt op en de massa neemt af. Beide effecten veroorzaken dat de brandende heteluchtballon als een raket omhoog vliegt en zonder problemen een paar meter stijgt.