Kerkenraden kunnen op inhoud reageren

GB naar buiten met
hertaalde formulieren

Het hoofdbestuur kreeg de laatste jaren vele malen signalen van predikanten, kerkenraden en gemeenteleden waaruit bleek dat zij de inhoud van de klassieke formulieren willen handhaven, ook voor de komende geslachten, maar dat daarvoor begrijpelijke taal noodzakelijk is. Daarop besloot het bestuur de liturgische formulieren te hertalen.

Een commissie, bestaande uit ds. A. Baas uit IJsselmuiden en de neerlandici dr. J. de Gier en drs. P. J. Vergunst (de huidige algemeen secretaris), is daarmee ruim drie jaar bezig geweest. Het gaat om de formulieren die worden gebruikt bij de bediening van de heilige doop (kinderen en volwassenen), de viering van het heilig avondmaal, bevestiging van een huwelijk, bevestiging van een predikant en bevestiging van ouderlingen en diakenen. Hoewel zij niet veel worden gebruikt, kregen ook het formulier van de ban of uitsluiting van de gemeente van Christus en het formulier van de wederopneming van de buitengeslotenen in de gemeente van Christus een plaats in het nieuwe boekje.

De vragen die in hervormd-gereformeerde gemeenten doorgaans gesteld worden bij de openbare belijdenis van het geloof zijn opgenomen in een bijlage.

Onaangetast
De bedoeling van de hertaling is „het 'oud goud' van de klassieke liturgische formulieren door te geven.” Het hoofdbestuur maakt in het ”woord vooraf” duidelijk dat het niet om een herschrijving gaat. In dat geval zou er ook sprake zijn van inhoudelijke veranderingen.

Het bestuur wilde nadrukkelijk geen ruimte bieden voor allerlei gewijzigde theologische inzichten in kerk en samenleving, maar hertalen. Dat wil zeggen: „Het taalgebruik eigentijds maken, maar het klassiek-gereformeerde onaangetast laten, zowel wat intentie, inhoud, structuur als bijbelse argumentatie betreft.” Dit betekent dat verouderde woorden of woorden waarvan de betekenis ingrijpend is veranderd, zijn vervangen. De zinsnede „tot dat einde richten” uit het avondmaalsformulier is nu: „gebruiken met het doel waartoe”.

Met de woorden „verdoemen” en „verdoemenis” ligt het ingewikkelder, leggen GB-voorzitter ds. G. D. Kamphuis en secretaris ds. J. Harteman in het ”woord vooraf” uit. Ze betekenden oorspronkelijk „veroordelen” en „veroordeling”. Dat hoefde destijds niet noodzakelijk op de „helse straf” of de „eeuwige verlorenheid” te duiden. In het huidige taalgebruik is dat wel de kernbetekenis geworden.

De hertalers hebben in het doopformulier het woord verdoemenis gehandhaafd, omdat daarin de verlorenheid in Adam is bedoeld. In het avondmaalsformulier kozen zij voor veroordelen, omdat daarin de betekenis „veroordeling door God” vooropstaat. De context was voor de commissie beslissend om de betekenis van de woorden vast te stellen „en niet de betekenisinhoud die een woord in de loop der eeuwen erbij heeft gekregen.”

Hier en daar is ingegrepen in de zinsbouw, omdat zestiende- en zeventiende-eeuwse zinnen ingewikkeld en van grote lengte zijn. Dubbelzeggingen (nochtans desniettegenstaande) en herhalingen zijn weggehaald. Tegelijk heeft de commissie ernaar gestreefd zoveel mogelijk rekening te houden met de meeleesfunctie. Gemeenteleden die het oude formulier voor zich hebben, moeten zoveel mogelijk mee kunnen lezen als de predikant gebruikmaakt van de herziene tekst.

Hoewel principieel is gekozen voor hertalen en niet voor herschrijven, is de commissie in bepaalde gevallen toch verder gegaan. Als argument noemen ds. Kamphuis en ds. Harteman dat sommige passages slaan op specifiek zestiende-eeuwse situaties en daardoor te weinig bevatten om recht te doen aan de kerkelijke situatie in onze tijd.

In het avondmaalsformulier geldt dat het zondenregister. Dat is meer eigentijds gemaakt. In de huidige kerkelijke en maatschappelijke context zijn er, aldus het hoofdbestuur, andere zaken dan bijvoorbeeld het „aanbidden van verstorven heiligen” die bij een leven in de vreze des Heeren buitengesloten dienen te worden. De zonden van verslaving zijn nu opgenomen. „Echtbrekers en hoereerders” is bijvoorbeeld vervangen door „die getrouwd of ongetrouwd hun lichaam niet rein bewaren”.

Geheimhouding
In de oorspronkelijke formulieren voor de bevestiging van predikanten en ambtsdragers werd de eis van geheimhouding niet genoemd. Daarin komt nu verandering. Het inzicht dat de diaconie ook wereldwijd een taak heeft en het feit dat met de invoering van de kerkorde van 1951 ook ouderlingen-kerkvoogd deel zijn gaan uitmaken van de kerkenraad zijn verwerkt.

Het boekje is een voorlopige uitgave. Tot 1 oktober krijgen kerkenraden de gelegenheid hun commentaar te geven. Ze hebben het dan bijna een jaar tijdens de kerkdiensten kunnen gebruiken. Na verwerking van de opmerkingen wordt een definitieve tekst vastgesteld in overleg met de redactie Dienstboek.