Druk en dominant

Dat elk kind z'n eigenaardigheden heeft, was Jan en Bertine Mergel na twee zoons en twee dochters bekend, maar bij Peter waren ze wel erg opvallend. Druk en dominant ging hij door het leven. De Hoogeveense moeder noemt het achteraf bezien een voordeel dat hij de vijfde was. „Je hebt dan al een duidelijke structuur in het gezin. Anders had het waarschijnlijk nog meer problemen gegeven.”

Op school riep het afwijkende gedrag van haar zoon zowel irritatie als vragen op. Zeker toen hij zich in groep drie steeds chaotischer ging gedragen. Z'n werk kreeg hij nooit op tijd af. Of hij er geen zin in had of het echt niet kon, was onduidelijk. „Thuis lukte het beter. In z'n eentje kon hij zich aardig concentreren, maar in de klas kwamen veel te veel prikkels op hem af. Bij gymnastiek ging hij helemaal uit z'n dak en vloog hij alle kanten op.”

Een nieuwe onderwijzeres met ouderwetse orde bood tijdelijk soelaas. In groep vier ging het opnieuw mis. Besloten werd Peter alsnog door de schoolbegeleidingsdienst te laten testen. De uitslag wees in de richting van hyperactiviteit, in medisch jargon aangeduid als Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD).

Irritatie
Voor Bertine was de term niet nieuw. Een halfjaar eerder kreeg haar jongste broer te horen dat hij dezelfde kwaal had. Na jaren van onzekerheid bij hemzelf en onbegrip van de omgeving. „Wij hebben het voordeel dat nu veel meer over dit soort stoornissen bekend is. M'n moeder heeft totaal geen begeleiding gehad. Die kreeg eerder verwijten te horen. Geef hem maar mee, dan zullen wij hem wel eens even opvoeden.”

Op advies van de schoolbegeleidingsdienst namen de ouders contact op met de riagg. Daar werd het vermoeden van de dienst door een gespecialiseerde hulpverlener bevestigd. „Peter is volgens hem het schoolvoorbeeld van een ADHD-kind. Hij typeerde hem als ongeremd. Dat was voor mij het sleutelwoord. Ongeremd! Op alle terreinen. Als hij iets in z'n hoofd had, móést het gebeuren. Als er nare dingen in de krant stonden, blééf hij erover doorpraten.”

Nu het afwijkende gedrag een naam heeft, is het voor de overige gezinsleden gemakkelijker te accepteren. „Elke maand hebben we een gesprek met onze begeleider van de riagg. De informatie die we krijgen, geven wij door aan de andere kinderen en de school. Alles is erop gericht Peter te leren omgaan met zijn ADHD. Ook hij moet zich aan de regels binnen het gezin houden. Wel sta je bij hem meer onrust toe. Hij blijft nadrukkelijker aanwezig, zowel in positieve als in negatieve zin.”

Theorieën
Ruim 100 jaar geleden werd de gedragsstoornis al beschreven door Heinrich Hoffmann. In zijn boekje ”Struwelpeter” tekende de Duitse kinderarts een kereltje dat vandaag snel herkend zou worden als een ADHD'er. De belangrijkste kenmerken liggen in de naam opgesloten: concentratieproblemen in combinatie met hyperactief gedrag. Veel ADHD'ers hebben daardoor leerproblemen, kunnen slecht met teleurstellingen omgaan, maken door hun gedrag moeilijk vrienden, reageren vaak agressief en halen zich door dit alles tal van sores op de hals. Naar schatting is 3 tot 5 procent van de kinderen ermee behept. Opvallend is dat het syndroom veel vaker bij jongens dan bij meisjes voorkomt.

Met het voortschrijden van de kennis evolueerde de benaming van organische gedrevenheid of rusteloosheidssyndroom via Minimal Brain Dysfunction (MBD) naar Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Ook de vermeende oorzaak was aan verandering onderhevig. Tien jaar geleden werden kleurstoffen en conserveringsmiddelen als grote boosdoeners beschouwd. Een massa MBD-kinderen volgde een dieet waarin snoepgoed verboden was. Andere deskundigen verklaarden de kwaal uit een te slappe opvoeding of een chaotisch gezin. Niet het kind maar de ouders hadden behandeling nodig.

Medicijnen
Vandaag zijn de meeste wetenschappers ervan overtuigd dat het syndroom veroorzaakt wordt door een erfelijk biologisch mankement: een tekort aan zogenaamde neurotransmitters in de hersenen. Geneesmiddelen die de hoeveelheid dopamine en noradreline vergroten, hebben bij veel ADHD-kinderen een positief effect. Op grond van de huidige inzichten wordt verondersteld dat hun gedrag niet voortkomt uit een overschot aan energie, maar uit een tekort aan concentratie. De overbeweeglijkheid is waarschijnlijk een compensatiemechanisme waarmee ze zichzelf waakzaam proberen te houden. Dat verklaart het paradoxale gegeven dat ze door het slikken van het stimulerende middel Ritalin juist rustiger worden.

Peter Mergel slikt het medicament sinds november. Over het resultaat is zijn moeder nog steeds verwonderd. „Z'n handschrift verbeterde met een dag. Het stompen en duwen was meteen afgelopen. Hij kreeg plezier in z'n werk, gaf dat ook zelf aan. Voor die tijd kostte schrijven hem ontzettend veel moeite, nu vindt hij het leuk. Ook het ongeremde op emotioneel gebied is afgenomen. Als er een akelig bericht in de krant staat, is hij er minder door geobsedeerd.”

Gezondheidsraad
In Amerika is Ritalin, dat in Nederland onder de Opiumwet valt, al jaren een begrip. Het medicament wordt daar door 15 procent van de schoolgaande jeugd geslikt. In Nederland ligt de consumptie aanmerkelijk lager, maar het verschil wordt rap kleiner. Het aantal uitgeschreven recepten is sinds het begin van de jaren '90 vervijfvoudigd.

Voor minister Borst was dat een van de redenen om de Gezondheidsraad om advies te vragen. Het resulteerde in een commissie ADHD, waarin deskundigen van verschillende snit zitting hebben: kinderpsychiaters, pedagogen, psychologen, een kinderarts en een neuroloog. De ouders zijn vertegenwoordigd in de persoon van Arga Paternotte van Balans, de landelijke oudervereniging voor kinderen met ontwikkelings-, gedrags- en leerproblemen.

Van een onderzoek wil Ila Gersons, secretaris van de commissie, niet spreken. „Een gedeelte van het werk van de Gezondheidsraad bestaat uit het toetsen van medische technieken en behandelingen op hun rationaliteit. Deze commissie doet dat voor ADHD, waarbij we uitgaan van bestaande cijfers en gegevens.”

Amerikaanse toestanden
De toename van het gebruik van Ritalin is slechts een van onderwerpen op de agenda. Daarnaast moet de commissie het antwoord geven op tal van andere vragen. Hoe komt het dat steeds vaker de diagnose ADHD wordt gesteld? Biedt onze samenleving meer prikkels, waardoor hyperactiviteit wordt gestimuleerd, of neemt de tolerantie voor druk gedrag af? Hoe komt het dat relatief veel ADHD'ers verslaafd raken, is dat dankzij of ondanks de medicatie? Wat te doen met volwassen ADHD'ers? Halverwege 2000 hoopt de commissie het allemaal op een rij te hebben.

„Er ligt een stuk zorg, zowel bij de minister als in het veld, maar die is vrij diffuus”, formuleert mevrouw Gersons behoedzaam. „Er gebeuren dingen waarvan we niet weten of ze goed of juist slecht zijn. Daarbij is er de financiële kant, dat wil ik niet ontkennen. Geven we het geld op de goede manier uit?”

Bertine Mergel verklaart de zorg van de minister voornamelijk uit angst voor Amerikaanse toestanden. „Daar staat de pot met Ritalin bij wijze van spreken voor in de klas. Die kant moeten we niet op, maar voor echte ADHD'ers is het middel een uitkomst. Wel moet medicatie samengaan met gedragstherapie.”

Puberteit
De moeder uit Hoogeveen las de achterliggende jaren zo'n beetje alles wat over ADHD is gepubliceerd. Het bood haar niet alleen inzicht in het gedrag van haar eigen kind, ze herkent kenmerken van het syndroom inmiddels ook bij anderen. Soms ervaart ze de opgedane kennis als een last. Meer dan bij de andere kinderen vraagt ze zich bij Peter af hoe zijn toekomst zal zijn.

„Tien jaar geleden dachten ze nog dat ADHD iets is wat je overgroeit. Nu weten we dat dat helemaal niet het geval is. In de adolescentie nemen de klachten vaak af, maar het blijft een risicofactor. Een aantal ADHD'ers valt juist op de middelbare school door de mand, omdat daar minder structuur is dan op de lagere school.

Hoe zal het met Peter gaan? Hoe ga je met zo'n kind in de puberteit om? Dat zijn vragen die me nu al bezighouden, al overheersen de zorgen gelukkig niet. We mogen zijn toekomst in Gods handen leggen. En nu we z'n onstuimigheid begrijpen, genieten we nog meer van zijn leuke en lieve eigenschappen.”

Balans, de landelijke oudervereniging voor kinderen met ontwikkelings-, gedrags- en leerproblemen, is bereikbaar op telefoonnummer 030-225 50 50.