Jan Mark ten Hove - 30 sep 2009 10:33 - Gewijzigd: 30 sep 2009 10:33

DAAROM: Door de bril van een Joodse koopman

De vraag van deze week: Waar komt de uitdrukking ”brillenjood” vandaan?

Schelden doet zeer. Zeker als het bewuste woord gelinkt wordt aan de Joden. De verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust zijn dan nooit ver weg.

De term ”brillenjood” lijkt onschuldig. Iemand die een bril draagt is een brillenjood. Logisch toch?

Zo simpel ligt het echter niet. In 1996 werd tegen televisiezender RTL 5 een klacht ingediend vanwege het gebruik van het woord ”brillenjood” in de ondertiteling van de film ”Out of a limb”. Antisemitisme, zo luidde het oordeel van de Stichting Onderzoek foute Nederlanders ’33-’45.

”Brillenjood” is een gevoelig woord in naoorlogs Nederland. Voor de Tweede Wereldoorlog niet, toen was het begrip min of meer geaccepteerd.

In dat licht lijkt het onbegrijpelijk dat de Dikke Van Dale het beladen begrip vijf jaar na de oorlog, in 1950, opnam. Uitgever C. Kruyskamp wordt zelfs van antisemitisme beticht. Pas in 1992, bij de twaalfde druk van het woordenboek, krijgt het woord ”brillenjood” de toevoeging ”beledigend”.

Een woordvoerster van het Centrum Informatie en Documentatie Israel (CIDI) denkt te weten waar de term vandaan komt. „Joden staan bekend als leesgierige mensen. Ook weten velen dat Joden een karakteristieke neus hebben. Om dat effect te versterken, worden Joden vaak afgebeeld met een grote bril op het puntje van hun neus. Daardoor lijkt een Jood niet alleen geniepig, maar ook nog eens lelijk om te zien.”

Taalhistoricus en journalist Ewoud Sanders komt met een andere verklaring. „Joden mochten vroeger allerlei beroepen niet uitoefenen. Maar ze mochten bijvoorbeeld wel sinaasappels, groente of brillen verkopen. Men sprak in dit verband van de sinaasappeljood, de groentejood en de brillenjood. Brillenjood was dus oorspronkelijk geen scheldwoord, maar betekende simpelweg: (Joodse) verkoper van brillen.'

Volgens de NRC-journalist stamt het woord brillenjood uit de negentiende eeuw.

Dat ”brillenjood” in de negentiende eeuw een scheldwoord wordt, is heel aannemelijk. Onder invloed van het verlichtingsdenken komen Joden steeds meer buiten de samenleving te staan. En dat voedt helaas karikaturen. Het begin van de lijdensweg, met Auschwitz als historisch dieptepunt.