Knipbeurt is begin godsdienstige opvoeding
AMSTERDAM - Yedidya is drie jaar geworden. Zijn haar, dat in zijn eerste levensjaren bleef staan, mocht eraf. Tijdens de ”upsherin” zetten vooraanstaande personen de schaar in de lokken van een joods jongetje. De eerste die dit deed was zijn opa, rabbijn R. Evers uit Amsterdam.
Rabbijn Evers knipt het haar van zijn kleinzoon.
Een gebod is het knippen niet, zegt Yedidya’s moeder, Batsheva Evers, door de telefoon. Het is een traditie waaraan sommige joodse groeperingen zich houden, andere niet. Batsheva woont samen met haar man en twee kinderen in Yakir, een nederzetting vlak bij Ariel in Samaria.
Op foto’s van de plechtigheid in Amsterdam, nu een paar maanden geleden, staat haar 3-jarige zoontje met donkerblond haar tot op zijn schouders. Op een tafel, te midden van broodjes en pakken drinken, een taart met roze glazuur en het cijfer 3 erop. Gebak hoort bij het feest dat volgt op de ceremonie.
Boom
Het gebruik is gestoeld op Bijbelse beeldspraak waarbij de mens met een boom wordt vergeleken. Batsheva: „Als je een boom plant, eet je de eerste drie jaar niet van de vruchten. Ook van een kind kun je de eerste drie jaar geen vruchten plukken. Je geeft en geeft en geeft. Vanaf drie jaar geeft een kind meer terug. Het kan iets leren en draagt meer eigen verantwoordelijkheid.”
De knipbeurt markeert het begin van de actieve, godsdienstige opvoeding van het kind. Langzaamaan zal het jongetje zich aan de joodse voorschriften gaan houden. „Zoals het uitspreken van een zegen over het eten aan het begin van de maaltijd.”
Omdat de familie op de sabbat geen elektrische apparaten gebruikt, speelt Yedidjah sinds zijn derde verjaardag tijdens die dag niet meer met elektronisch speelgoed. „Hij is nu oud genoeg om onze beweegredenen begrijpen”, zegt zijn moeder. Bliepend en lichtgevend speelgoed blijft in de speelgoedla tot zonsondergang zaterdagavond.
Lachen
Een foto toont een vrolijke rabbijn Evers. Hij roert in de koffie, in zijn woning in Amsterdam. Het is de gewoonte dat de upsherin gebeurt of op zijn minst begint in een „heilige omgeving”, zoals de synagoge of een leerhuis. „Maar er hoeft niets”, zegt Batsheva nogmaals. „Het is wat je er zelf van maakt.”
Yedidya’s eerste lokken vielen van zijn hoofd in het huis van rabbijn Evers. Zijn opa, gekleed in een donker pak en met een donkere hoed op, pakt een pluk haar en zet de schaar erin. Om hem heen groepen familieleden en vrienden met fotocamera’s samen. Een brede lach op hun gezicht.
Het lachen was het eerste wat Batsheva later opviel bij het zien van de foto’s. „Het was een heel leuk feest. Andere feesten, zoals de besnijdenis, een bruiloft of een bar mitswa, zijn eveneens bijzonder. Maar die hebben meer serieuze elementen.”
Haar zoon kreeg veel snoep en cadeaus. Als zijn moeder de schaar grijpt, steekt hij juist een snoepje in de mond. Op zijn kruin een keppeltje. „Ook zoiets”, zegt Batsheva. „Hij wilde nooit een keppeltje op. Maar vanaf de upsherin was dat geen probleem meer.”
Het is gebruikelijk dat een kind tijdens de ceremonie delen uit de joodse Bijbel reciteert. Deed Yedidya dat ook? „Nee”, zegt zijn moeder. „Omdat we hem tweetalig opvoeden, kan hij nog niet zo goed praten.” Yedidya zweeg, glimlachte en at snoep.
Lag Baomer
De upsherin of upsherinish gebeurt vaak op de derde verjaardag van een joods jongetje. Andere joden, zoals de chassidische, knippen hun 3-jarige kinderen op Lag Baomer, de 33e dag van de rouwperiode tussen Pesach en Sjavoeot (Wekenfeest of Oogstfeest). Tijdens de rouwperiode sluiten joden geen huwelijken en maken ze geen muziek. Veel mannen scheren zich niet. Maar Lag Baomer is een feestelijke dag.
Het haar van Yedidya werd meteen na Pesach geknipt, toen de familie in Nederland was. Het haar bij zijn oren bleef lang. Naar Leviticus 19:27: „Gij zult de hoeken uws hoofds niet rond afscheren.”
De bekende joodse godsdienstfilosoof Maimonides beschouwde het verbod als een van de beschermingen tegen afgodendienst. Heidense priesters waren gewoon de hoeken van hun hoofd te scheren, zo verklaarde hij. De Thora gebood de joden daarom deze praktijk te mijden.
Op een van Batsheva’s foto’s staat een kortgeknipt jongetje met lange plukken -pejes- ter hoogte van zijn slapen. In zijn handen een speelgoedauto met caravan. Vooral Joden uit Jemen, Marokko en West-Europa dragen de lange lokken bij het oor.
Niet al het haar hoeft er tijdens de ceremonie af. Wat er blijft staan, is voor de kapper. Batsheva’s man, die ooit een kappersopleiding volgde, knipte zijn zoon na het feest bij en bracht model aan in het kapsel.
Sommige joden verzamelen en begraven het haar, gooien het niet in de vuilnisbak. Verder is het gebruikelijk dat het kind geld krijgt, om dat vervolgens uit te delen aan willekeurige personen. Hij moedigt hen aan de muntjes aan een goed doel te geven.
Volwassener
Nu Yedidya 3 is, draagt hij ook tsitsith. Zijn ouders zien hierop toe. De kwastjes of touwtjes aan een vierhoekige doek zijn bedoeld als teken aan de kleding. Ze moeten de gedachten van de drager richten op God en Zijn geopenbaarde wil.
De 3-jarige vond alles prachtig. „En”, zegt Batsheva, „hij is zich volwassener gaan gedragen. Door het feest heeft de symboliek voor hem betekenis gekregen. Het veranderde hem.”
De centrale boodschap van de ceremonie is -volgens een zekere rabbijn- dat „ieder aspect en elk element van onze levens moet worden begiftigd met een hoger en goddelijk doel, zodat zelfs een haarknip religieuze betekenis krijgt.”
Yedidya begrijpt hier nog weinig van. Hij associeert het knippen van zijn haar met iets heel anders: „Oma, vliegtuig.”
Er zijn nog geen reacties geplaatst.