Hawaï, koninkrijk in het nauw

Kapitein James Cook was de eerste die de eilanden bezocht. Zijn schip, de Resolution, vertrok op 12 juli 1776 uit de haven van Plymouth en zette met nog een ander schip koers naar Kaapstad en vandaar naar Nieuw-Zeeland. Ze doorkruisten de Stille Oceaan en op 18 januari 1778 kwamen ze bij het eiland Oahu en daarna bij Kauai. De westerse wereld had Hawaï ontdekt.

De volgende dagen deed de bemanning steeds een ander eiland aan. De bewoners waren schaars gekleed en er heerste een heel andere cultuur. Cook noemde deze eilanden de Sandwicheilanden, ter ere van de Britse admiraal graaf van Sandwich, de beschermheer van deze tocht.

De ontmoeting tussen culturen leek eerst vreedzaam te verlopen. De bewoners zagen Cook aan voor een van hun goden, Lolo, die geacht werd terug te komen. Er vonden echter incidenten plaats waarbij het tot gevechten kwam. Op 14 februari 1779 sneuvelde Cook bij zo’n confrontatie.

Voordat hij zijn einde vond, had Cook de koning van Hawaï, Kalaniopuu, ontmoet. Hij was bij Cook aan boord gekomen met de troonsopvolger, Kamehameha. Dat betekent: de Eenzame. Zodra een mogelijke troonopvolger werd geboren, werd hij bij zijn ouders weggehaald en heel eenzaam op een afgelegen rots opgevoed. Later gebeurde dat niet meer zo.

Veroveringsdrang

Hawaï was aantrekkelijk voor de westerse wereld, maar andersom werd de ontmoeting ook gezien als kans. Algauw volgden er meer expedities, vooral van de Engelsen. Die brachten wapens mee. Koning Kamehameha wilde met hulp van de Europeanen de eilandengroep tot één koninkrijk maken. Het werd een machtsgreep die met zware gevechten gepaard ging. Met een leger van 16.000 man, Britse hulp en westerse geweren veroverde hij de andere eilanden.

Dat ging er ruig aan toe, want op Waikiki werden de tegenstanders vanaf de rotsen in zee gegooid. Kamehameha ’s tegenstander, koning Kalanikupule, was de bergen in gevlucht, maar gevonden. Hij werd aan de oorlogsgod Ku geofferd.

Ondertussen was er op Hawaï zelf, het thuiseiland van Kamehameha, rebellie uitgebroken en werd zijn koningschap bedreigd. Dus hij moest eerst terug om orde op zaken te stellen. Ook daar werden zijn tegenstanders aan de oorlogsgod geofferd, dat wil zeggen: omgebracht. Dat voltrok zich in 1797.

Een van de eilanden was nauwelijks te veroveren. Dat was Kauai. Hier had koning Kamehameha meer tijd voor nodig. In 1804 was hij zover, maar toen brak de pest uit. Het was een van de ziekten die Hawaï teisterden nadat ze door de westerse expedities waren meegebracht. Tussen 1805 en 1810 was Kamahameha daardoor nog altijd bezig om Kauai onder controle te krijgen.

Ontvolkt

De betrekkingen met Groot-Brittannië waren warm, en andere mogendheden erkenden die relatie ook wel. Europa was in die jaren echter in de ban van Napoleon, dus de Britten konden niet echt aandacht besteden aan het afgelegen Hawaï. Dat bood kansen aan passerende avonturiers, zoals een groep Russen. Ze hesen zelfs de Russische vlag in Honolulu, maar de koning greep in en zette hen het land uit. Alleen de Britten waren welkom.

In de eerste dertig jaar na de komst van Cook was de bevolking van Hawaï van 300.000 tot 260.000 inwoners teruggelopen. In 1875 werd het dieptepunt bereikt: er waren toen nog maar 54.000 inwoners. De meeste Hawaïanen waren in de jaren ervoor gestorven aan westerse ziekten. Pas na 1900 zou het inwonertal weer toenemen, maar dat was meer door immigratie dan door groei van de eigen bevolking.

Het enige paleis

In 1810 werd dan toch officieel het Koninkrijk Hawaï uitgeroepen. Kamehameha werd de eerste koning. De belangrijkste stad werd Honolulu, op Oahu. Die naam betekent: beschermde haven. Het werd al heel gauw een haven van betekenis vanwege de uitvoer van sandelhout.

Er moest natuurlijk ook een paleis komen, eveneens in Honolulu. Het was een eenvoudige villa, maar in 1879 werd het Iolanipaleis gebouwd. Daarnaast bezat de koninklijke familie nog vele andere residenties. Maar het Iolanipaleis is verreweg de grootste en geldt als het enige koninklijke paleis op het grondgebied van de Verenigde Staten.

Corpulente regentes

In mei 1819 stierf koning Kamehameha, die inmiddels de Grote werd genoemd. Zijn dood werd alom betreurd. Hij werd begraven volgens de traditie: zijn beenderen werden ergens verstopt onder de aarde en niemand wist waar hij begraven lag. Vroeger pleegden enkele onderdanen zelfmoord als de koning stierf, maar dat was onder westerse invloed uit de gratie geraakt.

Kamehameha’s zoon Liholiho werd koning. Hij noemde zich Kamehameha II. De nieuwe koning had een slechte reputatie. Hij was nog maar 22 jaar oud, een playboy, gok- en alcoholverslaafd. De feitelijke macht kwam dan ook in handen van Ka’ahumanu, de favoriete vrouw van de overleden koning. Zij zorgde ervoor dat het klassenstelsel werd afgeschaft en dat vrouwen (beperkte) rechten kregen. Dat sloeg vooral op het recht van vrij eten. Vrouwen mochten voordien lang niet alle voedsel tot zich nemen. Ze zal er zelf ook blij mee zijn geweest, want de koningin, die vrij gezet was, kon nu eten wat ze wilde. En op Hawaï was de ideale vrouw fors van postuur.

Bloedbanden

Kamehameha II stierf al vrij snel, in Londen, waar hij was om koning George IV te ontmoeten voor onderhandelingen over de status van Hawaï. Hij bezweek aan de mazelen en zes dagen later overleed ook zijn vrouw. Zijn jongere broer volgde hem op als Kamehameha III. Deze was zestien jaar jonger dan zijn broer, dus de machtige Ka’ahumanu kon haar regering voortzetten.

Kamehameha III zou de langst regerende koning worden: 29 jaar. Om het bloed zuiver koninklijk te houden, moest een koning in zijn eigen familie trouwen. Zo was Kamehameha II getrouwd met zijn halfzuster. Kamehameha III wilde graag met zijn zuster trouwen, maar daar staken de missionarissen, die inmiddels op de eilanden waren neergestreken, een stokje voor. Hij trouwde uiteindelijk met Kalama, een vrouw uit een van de voornaamste families in de archipel.

Roomse invasie

Kamehameha III veranderde Hawaï in een constitutionele monarchie. In 1840 kwam er een eerste wet, in het Hawaïaans opgesteld. Er waren een parlement en een minister-president.

De koning kreeg te maken met een Franse invasie. Inmiddels was het koninkrijk namelijk steeds interessanter geworden voor de koloniale mogendheden. Groot-Brittannië, Frankrijk, zelfs de Verenigde Staten en later ook nog Japan hadden hun oog op de eilanden laten vallen. Onder het mom van geloofsvrijheid vielen de Fransen binnen om de Rooms-Katholieke Kerk officieel te doen erkennen. Kamehameha III deed wat de Fransen vroegen. Er werd flink wat schade aangericht, maar ten slotte trokken de Fransen zich terug. Vervolgens kwamen Frankrijk, België en Engeland met een verklaring waarin ze de Sandwicheilanden erkenden als onafhankelijk land. Een unieke ontwikkeling in deze tijd.

Republiek

Toen Kamehameha III stierf, kwam de zoon van zijn zus aan de macht als Kamehameha IV. Deze had met zijn broer en een gouverneur een reis door de VS en Europa gemaakt en daar veel gevallen van discriminatie vanwege hun donkere huidskleur meegemaakt.

Kamehameha IV trouwde met Emma Rooke, dochter van een Britse vader en een Hawaïaanse moeder. Deze koningin werd erg geliefd, mede doordat ze zich bezighield met sociale vraagstukken als onderwijs en gezondheidszorg. Hun zoontje stierf toen hij vier jaar oud was. De koning overleed zelf aan astma in 1863 en zijn broer volgde hem op als Kamehameha V.

In 1872 en 1874 overleed een koning die ongehuwd was en ook geen opvolger had aangewezen. Beide keren werd daarom een familielid tot koning gekozen. In 1887 werd zijn macht sterk ingeperkt. De laatste monarch, koningin Liliuokalani, werd in 1893 afgezet door zakenlieden en politici. Op 4 juli 1894 ontstond de Republiek Hawaï. Die werd op 7 juli 1898 geannexeerd door de Verenigde Staten. Het werd eerst een territorium en in 1959 een volwaardige Amerikaanse staat.

Hawaï, koninkrijk in het nauw

Koninklijk Huis

RD.nl in uw mailbox?