Wordt coronacrisis China’s Tsjernobyl?

Eerst dit: China heeft een geheel eigen versie van zo’n rampscenario, en die is zelfs vele eeuwen oud: het hemels mandaat-scenario.

In zijn boek ”Understanding China” gaat John Bryan Starr er uitvoerig op in. De gedachte van een ”mandaat van de hemel” dateert uit de 12de eeuw en kwam erop neer dat een heerser zijn recht om te heersen van hogerhand heeft gekregen en dat hij dat mandaat kon verliezen bij onrechtvaardig of zwak bestuur. Dat ”van hogerhand” hield een vaag goddelijk wezen in, aangeduid met ”hemel”.

Keerzijde van dit mandaat was het recht van opstand bij de bevolking, hoewel dat altijd een risico met zich meebracht. De geldigheid ervan bleek namelijk pas uit het al dan niet slagen van de opstand. Niets was dan ook zó belangrijk dan vooraf meer te weten over de status van het hemels mandaat.

Een opmerkelijke opeenvolging van tegenslagen, crises en rampen gaf uitkomst: dát waren signalen dat het mandaat was ingetrokken. Niet zozeer een verslechterende economie, armoede of dergelijke ontbering gaven de doorslag, maar vooral zichtbare rampen en tegenslagen: aardbevingen, overstromingen, misoogsten, de uitbraak van ziekten. Als die zich aandienden, moest het regime zich zorgen maken.

Jamil Anderlini suggereerde onlangs in de Britse krant The Financial Times dat de huidige president Xi Jinping zich zorgen moet maken over zíjn mandaat. Tijdens zijn bewind zucht China immers onder een handelsoorlog met de VS, is er in Hongkong sprake van een hardnekkige opstand, werd het land getroffen door de varkenspest en nu is daar weer het coronavirus. En het houdt niet op: deze week werd bekend dat China moet vrezen voor een sprinkhanenplaag die vanuit Afrika oostwaarts gaat.

Moet de autoritaire Xi zich achter de oren krabben nu zijn land zucht onder zoveel crises? Is het Tsjernobylmoment voor hem aangebroken omdat zijn hemels mandaat is ingetrokken? De Amerikaanse politicoloog Rory Truex tempert in een essay in The Atlantic de verwachtingen. Volgens hem heeft Xi (en met hem de communistische partij) de regie strak in handen en hanteert hij een tijdens eerdere crises beproefd draaiboek.

Het telt drie hoofdstukken. Het eerste: benut ons gefragmentariseerde autoritair bestel door lokale bestuurders tot zwarte schapen te maken zodra dingen fout gaan. Twee: reageer tijdens crises agressief en met de nodige overkill. ”Actionisme” heet dat in jargon: in actie komen als uiterlijk vertoon. Sluit steden af, kom met strenge wetten, breng opzichtig bezoeken. Drie: zorg dat je het publieke debat controleert, bijvoorbeeld door alles onder het thema ”gezamenlijke strijd” te plaatsen. Druk daarbij ieder tegenverhaal, bijvoorbeeld dat de staat mensen onnodig in gevaar bracht, snel de kop in.

Zal het coronavirus daarmee helemaal geen Tsjernobyleffect hebben in Peking? Zeker wel, verwacht Truex, alleen zijn de gevolgen minder rigoureus. Niet zozeer de keuze tussen autoritair bestuur of democratie staat ter discussie als wel die tussen een meer of minder autoritair regime. Het is een discussie die volgens Truex al tientallen jaren speelt in het Chinese politieke systeem.

Wordt coronacrisis China’s Tsjernobyl?

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?