Vertrek Mugabe: ondergang van een stokoude overlever

Een bediende brengt een kopie van de grondwet, waarin staat dat de president opperbevelhebber van het leger is. De boodschap is duidelijk: het leger is niet in de positie de president onder huisarrest te houden en de touwtjes in handen te nemen. Chiwenga aarzelt even en antwoordt dan dat Zimbabwe zich in een nationale crisis bevindt die om militaire interventie vraagt.

Nationale crisis? Het probleem is het leger, repliceert Mugabe. Hij vraagt vervolgens of ze niet samen tot een oplossing kunnen komen. Mugabe weet zijn termijn zo nog vijf dagen te rekken.

Het leger duwt de 93-jarige leider echter met even zachte als onverbiddelijke hand richting de uitgang. Op dinsdag 21 november zet Mugabe een handtekening onder zijn ontslagbrief. Op foto’s van de ‘ceremonie’ zit Mugabe er ogenschijnlijk onbewogen bij, zijn ogen gesloten. Zijn vrouw Grace zit naast hem. Haar blik vertelt alles: het is bekeken. Op tafel staat een doos tissues.

De machtswisseling is met recht historisch te noemen. Een groot deel van de Zimbabwaanse bevolking weet niet beter of Mugabe is de president. Sinds de onafhankelijkheid van 1980 zit hij stevig in het zadel.

Uit een boeiende reconstructie die persbureau Reuters maakte van de laatste weken van het regime-Mugabe blijkt nog eens duidelijk welk spel hij daarvoor jarenlang speelde. Reuters sprak allerlei bronnen die dicht om Mugabe heen stonden en had inzage in documenten van de veiligheidsdiensten. Zo konden de journalisten ook de bovenstaande conversatie van 16 november optekenen.

Het is een ontluisterende tekening van een nietsontziende strijd om Mugabes opvolging: met diens vrouw Grace aan de ene kant en (oud-)vicepresident Emmerson Mnangagwa aan de andere kant. De legertop staat daarbij aan de kant van de laatste.

Alle elementen van een klassieke paleiscoup zijn aanwezig: een vermeende vergiftigingspoging van Mnangagwa in oktober en onverholen doodsbedreigingen van Mugabe aan het adres van ieder die zich tegen Grace keert. De president laat legerleider Chiwenga eind oktober weten dat „zij die zich tegen zijn vrouw verzetten een pijnvolle dood tegemoet kunnen zien.” Hij dwingt Chiwenga vervolgens om trouw te zweren aan Grace. De legerleider weigert.

Met dergelijke, slim gespeelde capriolen lukte het Mugabe zo lang aan de macht te blijven. Grote delen van het land waren diep gefrustreerd over zijn bewind, maar het regime boorde de hoop op verandering iedere keer weer vakkundig de grond in. Het portret van Mugabe bleef overal gewoon aan de muur hangen.

In 2007 was ik voor het eerst in Zimbabwe en sprak toen onder anderen met de vicepresidente van oppositiepartij MDC, Thokozani Khupe. Ze vertelde me tijdens een interview dat het nu toch echt snel bekeken zou zijn met Mugabe. „Hij zal dansen op zijn eigen muziek. De mensen laten hem absoluut niet gaan”, zei ze, met de verkiezingen van 2008 voor de deur.

Maar toen ik twee jaar later opnieuw in Zimbabwe was, zat Mugabe er nog steeds. Het feit dat de oppositie de verkiezingen van 2008 inderdaad had gewonnen, deed daar niets aan af.

De oppositie bleef echter verbeten hopen. Ds. Useni Sibanda van de lobbygroep Zimbabwe Christian Alliance bezwoer me dat het binnenkort écht afgelopen zou zijn. „Dit land is aan het veranderen. Mugabe is zijn macht aan het verliezen, ook in het leger en de veiligheidsdiensten”, zei hij. In dat laatste had hij ongetwijfeld gelijk, maar het duurde dus nog acht jaar voordat het écht zover was.

Zimbabwanen zijn er het volk niet naar om uit verzet tegen het bewind rellen schoppend de straat op te gaan. Dat kwam deels voort uit angst, deels wellicht ook uit het aanzien dat Mugabe nog altijd genoot. Hij was links- of rechtsom het symbool van de vrijheidsstrijd en was bovendien een oude man en verdiende daarom respect. Onderhuids vlamde echter bij veel Zimbabwanen de woede.

De omwenteling is de Zimbabwanen zeer gegund. Hopelijk worden ze van deze machtswisseling ook echt beter.

Jaarwisseling

Vertrek Mugabe: ondergang van een stokoude overlever

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?