Grote storm na de Koude Oorlog

Wat ziet u aan grote ontwikkelingen in de wereld op dit moment? Het blijft even stil aan de andere kant van de lijn in Washington. „Alles staat onder druk”, is de eerste reactie van Thomas Wright, directeur van het Centrum voor de Verenigde Staten en Europa van het in Washington gevestigde gerenommeerde Brookings Institution. Hij is tevens werkzaam voor het Project voor Internationale Orde en Strategie aan dezelfde instelling.

„We zitten nog midden in de ruzie wie nu eigenlijk na de Koude Oorlog de dienst in de wereld uitmaakt. Elke overgang in de internationale politiek is lastig. Maar de verhoudingen staan nu wel erg op scherp.”

Wat ziet u als belangrijkste probleem?

„De samenwerking tussen landen –en in het bijzonder de grootmachten– neemt steeds verder af. Staten groeien almaar verder van elkaar af. En het nationalisme neemt toe. Die trend heeft zich in versneld tempo voortgezet na het begin van de financiële crisis, negen jaar geleden.”

Wat betekent het aantreden van Donald Trump als president van de Verenigde Staten voor de wereldorde?

„Het makkelijke antwoord is dat hij onvoorspelbaar is, spanningen opvoert en als zakenman niets van de politiek snapt. Sinds zijn inauguratie in januari heb ik vaak over zijn internationaal beleid geschreven. Mijn analyse is dat Trump een stuk consistenter is dan veel mensen denken. Hij ontleent veel van zijn denkbeelden aan ideeën uit de jaren 80. Hij is tegen een wereldwijde open economie, tegen vrijhandelsverdragen en staat op het standpunt: Amerika eerst. Daar houdt hij redelijk consequent aan vast.”

Maar kun je zo’n houding anno 2017 nog volhouden?

„Je kunt niet van een 70-jarige man, die dertig jaar lang dit soort denkbeelden over internationale verhoudingen heeft gekoesterd, verwachten dat hij die zo maar opgeeft. Zeker niet als hij als president een dergelijke machtspositie bekleedt.”

Welk gevaar schuilt daarin?

„Als Trump zijn eigen visie op de internationale verhoudingen consequent in beleid vertaalt, zou hij een wereldwijde crisis kunnen ontketenen. Die ontstaat doorgaans als er een breuklijn in het internationale systeem ontstaat die enorme instabiliteit veroorzaakt en tegengestelde krachten oproept die niet met elkaar zijn te verzoenen. Dat hebben we in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog gezien, maar ook aan het eind van de jaren 40, toen het naoorlogse evenwicht verdween, de Sovjet-Unie haar expansie doorzette en de Koude Oorlog begon.”

Wat zou die wereldwijde crisis dan inhouden?

„Het beleid van Trump is isolationistisch. Dat heeft hij in zijn campagne herhaaldelijk benadrukt. Als de Verenigde Staten hun rol als leider van de internationale liberale orde opgeven, dan zal die ineenvallen. Landen zullen daarop direct reageren. Sommige staten zullen daarvan profiteren. Andere zullen zich zo goed mogelijk proberen te beschermen. En er zullen landen zijn die zich aan hun grotere buren zullen moeten onderwerpen. We weten niet waar dit zal eindigen, maar dit zijn wel de voorwaarden waaronder een wereldoorlog mogelijk is.”

Hebben de Verenigde Staten hun leidende positie in de wereld al niet verloren?

„Dat denk ik niet. Er is ook geen alternatief op dit moment. China en Rusland zullen hun verantwoordelijkheid voor de toestand in de wereld niet nemen. Die stellen vooral hun regionale belangen en die van hun bondgenoten veilig. Er zijn veel landen die maar al te graag willen dat de VS een leidende rol blijven spelen. Denk aan de landen in Oost-Europa, die de hete adem van Rusland in hun nek voelen.

Sommige regeringsleiders mogen dan de persoon van Donald Trump niet zo zien zitten, maar ze weten dat ze Amerika nodig hebben.”

Hoe kijkt u tegen het huidige optreden van Rusland in de wereld aan?

„De Russische president Poetin is de ideologische opponent van alles wat wij in het Westen, inclusief de Verenigde Staten, voorstaan. Hij gebruikt alle mogelijke manieren om invloed uit te oefenen – al dan niet met militaire middelen. Dat hebben we in Oekraïne en Syrië gezien. En het ligt ook niet in de lijn der verwachting dat Moskou die pogingen zal staken. Het land telt weer mee, en dat wil Moskou weten ook.”

Er zijn veel speculaties over de banden tussen Trump en Rusland. Speelt dat mee in de geopolitieke verhoudingen?

„Trump zal Poetin zeker een uitgestoken hand bieden, vooral als het gaat om de strijd tegen Islamitische Staat in Syrië. Poetin zal op zijn beurt de Amerikaanse president op alle mogelijke manieren ter wille zijn. Maar voor de Russische president is daar wel een prijs aan verbonden: geen uitbreiding –en liefst het einde– van de NAVO. De opmerkingen die Trump tijdens zijn campagne heeft gemaakt over de overbodigheid van de NAVO, klonken Moskou als muziek in de oren. Inmiddels is Trump daar wel een beetje op terug gekomen. Hoewel hij nog altijd vasthoudt aan de Amerikaanse eis dat Europese NAVO-partners meer aan de kosten van het bondgenootschap moeten bijdragen. Tegelijkertijd heeft hij met het afvuren van kruisraketten op Syrië na een gifgasaanval en zijn dreigementen richting Noord-Korea laten zien dat ontwikkelingen in de wereld ook weer niet geheel aan zijn aandacht voorbijgaan.”

Een andere grote speler op het wereldtoneel is China. Welke invloed heeft Peking internationaal gezien?

„Dat zit wat gecompliceerder in elkaar. China richt zijn aandacht vooral op het verwerven van economische invloed. Het land heeft een vrijwel ongebreidelde behoefte aan grondstoffen. Dat verklaart ook dat Peking allerlei infrastructurele projecten in ontwikkelingslanden organiseert, in ruil voor grondstoffen.

Militair gezien is de blik van China vooral op Oost-Azië gericht. Bekende kwesties als de status van Taiwan en Tibet spelen daarbij een belangrijke rol. En natuurlijk de nucleaire aspiraties van Noord-Korea. China is erg overtuigd van zijn hegemonie in dat deel van de wereld. Dat blijkt onder andere uit de claims die het land legt op de wateren aan de oostkust. De bouw van een luchtmachtbasis op een kunstmatig eiland in de Zuid-Chinese Zee is daarvan een voorbeeld. Ik sluit niet uit dat China een deal met Trump sluit over handelsvoordelen voor de Amerikanen, in ruil voor een vrije hand in de Zuid- en Oost-Chinese Zee.”

U noemde al de nucleaire ambities van Noord-Korea. Wat verwacht u van die ontwikkelingen?

„Ik denk nog steeds niet dat over die kwestie een oorlog zal uitbreken. Dat zou werkelijk een doemscenario zijn. Noord-Korea is geen partij voor de Verenigde Staten, maar zal Japan en Zuid-Korea als eerste meeslepen in een gewapend conflict. De Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul is ruim binnen bereik van Noord-Koreaanse raketten. En als Pyongyang inderdaad over nucleaire wapens beschikt en ze inzet, is het leed al helemaal niet overzien.

Dat is ook de grote zorg van de Verenigde Staten, want de ballistische raketten waarover Noord-Korea beschikt, kunnen het vasteland van Amerika bereiken. Tegelijkertijd is er sprake van een forse afschrikking door de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Zuid-Korea en de aanvalsvloot in de wateren rond het land.

Overigens komt er, zoals gewoonlijk, veel retoriek uit Noord-Korea. Maar er zijn wel degelijk rakettesten, waarmee het regime een lange neus naar de wereld maakt. Trump heeft gezegd dat het nu maar eens afgelopen moet zijn met die praktijken. Maar daarin verschilt hij niet zo veel van de houding van vorige Amerikaanse regeringen.”

In Europa worstelen we al enkele jaren met het vluchtelingenprobleem. Hoe duidt u die ontwikkeling?

„Het laat in de eerste plaats zien dat het Midden-Oosten bezig is uit elkaar te vallen. Kijk naar wat er in Syrië en Irak gebeurt. Het maakt ook pijnlijk duidelijk dat Europa geen eenduidig antwoord op deze problematiek heeft. Het Verdrag van Schengen over open Europese grenzen is opgeschort. En ik schat in dat dat voorlopig niet zal veranderen.”

Tot slot: uw verwachting voor de toekomst op het internationale vlak?

„Als Trump daadwerkelijk een isolationistisch beleid gaat voeren, dan zal de vrije wereldorde ophouden te bestaan. Oost-Europese landen zullen zich geconfronteerd zien met een Rusland dat sterk voor zijn belangen opkomt. Oost-Aziatische staten zullen zonder Amerikaanse bescherming met wereldmacht China moeten omgaan. Als dit soort regionale grootmachten eenzijdig strategische vacuüms gaan invullen, of zich ertegen beschermen dat anderen dat doen, dan is er een hoog risico op een grootschalig conflict.

Omdat te voorkomen zal het politieke establishment, hoezeer Trump dat ook verfoeit, de president ervan moeten overtuigen een andere koers te varen. Ik vrees echter wel dat zij daarbij een gevecht bergop moeten voeren.”

serie Blik op de wereld

Het Europese project kreunt, de terrorist dreigt, de populistische trom roffelt en de Russische beer brult. Vier perspectieven op een veranderende wereld. Deze week: Thomas Wright uit Washington (Verenigde Staten).

Thomas Wright

Thomas Wright is de directeur van het Centrum voor de Verenigde Staten en Europa aan het Brookings Institution in Washington. Hij neemt ook deel aan het Project voor Internationale Orde en Strategie.

Eerder was Wright directeur van de Chicago Council on Global Affairs en doceerde hij aan de universiteit van Chicago. Ook deed hij onderzoek op het gebied van nationale veiligheid aan de prestigieuze Princeton Universiteit.

Wright is gespecialiseerd in het Amerikaanse buitenlands beleid – en vooral de strategische lijnen daarvan. Sinds het aantreden van president Donald Trump bestudeert hij diens blik op de wereld intensief, vooral als het gaat om de toekomst van Europa en veiligheid in Azië.

Deze maand publiceert Wright zijn boek ”Alle maatregelen, behalve oorlog: de uitdaging voor de 21e eeuw en de toekomst van de Amerikaanse macht”.

Wright studeerde aan de universiteiten van Georgetown, Cambridge, Dublin, Harvard en Princeton.

Artikelen van zijn hand verschenen in gerenommeerde media als International Herald Tribune, The Washington Post en The American Political Science Review.

Grote storm na de Koude Oorlog

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?