Blik op het Midden-Oosten: Politiek en religie zijn hier niet los verkrijgbaar

Het verschil tussen de twee groepen is eenvoudig. De eerste haast zich om de vele conflicten in het Midden-Oosten te analyseren als resultaat van een strijd om de macht, waarbij politieke argumenten de boventoon voeren.

De tweede groep daarentegen, ziet de conflicten in de regio allereerst als een uitvloeisel van religie, lees: de islam. In die visie bevechten de verschillende islamitische facties elkaar op leven en dood omdat ze strijden voor de juiste interpretatie van de Koran. Politiek is dan een bijzaak.

Twee voorbeelden kunnen het verschil verder verduidelijken. Neem Turkije. Wat daar aan de hand is, onder president Erdogan, is dat islamisering of niet? Natúúrlijk, zeggen de religieuze duiders. Erdogan is een soort Turkse Moslimbroeder die het land wil ontseculariseren. Natúúrlijk niet, zeggen de politieke duiders. Maatregelen als het veranderen van de Hagia Sophia in een moskee zijn alleen maar bedoeld om af te leiden van de beroerde economische situatie in het land. Het zijn politieke beslissingen, niets meer en niets minder.

Het tweede voorbeeld is Nagorno-Karabach. Gaat de strijd tussen Armenië en Azerbeidzjan over religie of niet? Zeker wel, zeggen voorstanders. Dit is een ouderwets conflict tussen christenen en moslims. Zeker niet, zeggen tegenstanders. Dit gaat over land, over cultuur, over geschiedenis en politiek, maar beslist niet over religie.

De groep van politieke duiders zie ik vooral terug bij verlichte westerse analisten, die zelf weinig binding hebben met religie. De groep van religieuze duiders zie ik vooral terug in kringen waar men sowieso geen hoge pet op heeft van moslims. Daar hoort ook een deel van mijn eigen lezersschare bij.

Waar sta ik zelf? Het antwoord is niet bijster spannend: aan beide kanten tegelijk. Want als ik de achterliggende jaren iets heb geleerd over het Midden-Oosten, is het wel dat politiek en religie hier dusdanig zijn verweven dat je ze met de beste wil van de wereld niet los kunt peuteren.

Als Erdogan een kerk confisqueert om er een moskee van te maken, heeft dat dus inderdaad te maken met het kale politieke feit dat zijn traditionele aanhang aan het afkalven is. Zo’n politieke stunt leidt de aandacht af van zijn vele binnenlandse problemen. Maar feit is óók dat dergelijke veranderingen steeds opnieuw uitpakten in het voordeel van de politieke islam.

Iets soortgelijks geldt voor het conflict in Nagorno-Karabach. Ja, Azerbeidzjan is zo ongeveer het meest seculiere moslimland ter wereld. Maar als het officiële Twitteraccount van de Armeense regering een priester met een groot kruis en een geweer toont als symbool van de strijd tegen Azerbeidzjan, mag je gerust stellen: dit conflict heeft óók een religieuze kant.

In het Westen zijn we er goed in geworden om de dingen te scheiden. Kerk en staat, rede en emotie, politiek en religie. Maar in grote delen van de wereld vormen die dingen een totaalpakket, en zeker in het Midden-Oosten. Wie er één aspect uithaalt en dat voor zijn karretje spant, of dat nu het politieke aspect is of juist het religieuze, ontwikkelt daarom per definitie een blinde vlek.

Blik op het Midden-Oosten: Politiek en religie zijn hier niet los verkrijgbaar

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?