Prof. Jochemsen: Christus’ koningschap heilzaam voor hele schepping

Eigenlijk is het natuurlijk niet Henk Jochemsen, maar prof. dr. ir. H. „Klopt”, lacht Jochemsen in zijn woonkamer in Bennekom, maar de titels mogen achterwege blijven. Jochemsen is van boerenkomaf. Hij is niet vergeten dat bescheidenheid de mens siert.

U nam vrijdag afscheid van Prisma, de koepel van onder andere ZOA, GZB en Woord en Daad. Toch lijkt de gereformeerde gezindte u vooral te blijven associëren met het Prof. dr. G. A. Lindeboom Instituut voor medische ethiek, waar u lange tijd werkte. Hoe verklaart u dat?

„Als dat zo is, is dat jammer. Mogelijk was ik als Prismadirecteur wat minder zichtbaar, dat zou kunnen. Maar dé verklaring zou weleens kunnen zijn dat er zeker in het behoudende deel van de gereformeerde gezindte veel minder aandacht is voor ontwikkelingssamenwerking dan voor medische ethiek.”

Waarom is dat jammer?

„Ik zou zeggen: Omdat de Bijbel dat onderscheid in belang niet maakt. En omdat ze in Bijbels licht allebei even belangrijk zijn. Zeker in deze tijd.”

Jochemsen schakelt door naar de hoogste versnelling. Hij begint een minicollege over klimaat en milieu. Hij zet uiteen dat de bodem veel meer is „dan alleen een soort substraat waaraan boeren alleen nog chemicaliën hoeven toe te voegen”, en sluit af met een warm pleidooi voor een meer biologische, organische landbouw, zowel in Nederland als in Afrika.

„De inzet van de Prismaleden is er mede op gericht dat boeren in ontwikkelingslanden hun productie kunnen verhogen op een maatschappelijk en ecologisch verantwoorde manier. Maar bij werkbezoeken heb ik van dichtbij gezien hoe de agrochemische industrie soms probeert dat proces door het stimuleren van schaalvergroting te frustreren. Grote stukken land worden opgekocht, waarna sommige boeren knecht worden, anderen maar moeten zien wat ze gaan doen, en het productievolume moet maximaliseren. Met chemicaliën.

Deze week las ik dat onderzoek aangeeft dat de steeds hogere uitstoot van CO2 planten aanzet om meer koolhydraten en suikers te produceren. Het gehalte aan mineralen en eiwitten loopt juist terug, waardoor ook de voedingswaarde van gewassen daalt. Dat is weer een aanwijzing dat we als mensen bezig zijn tal van evenwichten in de natuur te verstoren. We gaan echt veel te gemakkelijk met de schepping om. Dus laten we onze verantwoordelijkheid nemen. Ook als christenen.”

U staat te boek als een man met een groot werk- en denkvermogen. Heeft uw boerenafkomst een stempel op uw leven gedrukt?

„Ik denk in beperkte mate. Mijn ouders redden zich prima met hun melkveehouderij, kippen en varkens, maar mijn vader was geen boer in hart en nieren. Hij had een brede belangstelling, onder meer voor theologische en politieke onderwerpen, en ging niet helemaal op in het boerenbedrijf. Tegen zijn vijf kinderen zei hij vaak: Ga jij maar leren. Als je boer wilt worden, hoor ik het wel, maar alle begrip als je voor iets anders kiest. Zodoende belandde ik op de hbs, waarna ik begon aan een studie moleculaire biologie in Wageningen. In 1979 promoveerde ik in Leiden, eveneens op een moleculair-biologisch onderwerp.”

Na zijn promotie leek Jochemsen klaar voor een carrière in de wetenschap. Hij vertrok echter naar Paraguay, om samen met zijn vrouw Marieke te gaan evangeliseren onder studenten in het Zuid-Amerikaanse land, namens de internationale koepel van christelijke studentenverenigingen IFES. Er kwam een ommezwaai in zijn leven toen hij in zijn eerste Wageningse studiejaar meedeed met een punterkamp van de evangelische studentenvereniging Ichthus in Giethoorn, vertelt Jochemsen. „Tijdens dat kamp ging het christelijk geloof echt voor mij leven. Toen ik terugkwam in Wageningen kreeg ik het verlangen om ook daar in het christelijk studentenwerk aan de slag te gaan. Zodoende raakte ik als studentenleider betrokken bij allerlei cursussen en Bijbelstudies. Ik ging daar zelfs zo in op dat mijn studie in een crisis kwam. Ik dacht: Moet ik hier in het lab een beetje proefjes zitten doen, terwijl zo veel mensen Jezus nog niet kennen? Gaandeweg werd het mij duidelijk dat ik toch in de wetenschap moest blijven, maar die wetenschap vooral in verbinding moest brengen met het christelijk geloof. Zo zijn we naar Paraguay afgereisd, om de studenten daar te kunnen toerusten. En zodoende heb ik in 2008 ook ja gezegd tegen een benoeming als bijzonder hoogleraar christelijke filosofie in Wageningen, om studenten te helpen de betekenis van het geloof voor de wetenschap, de wetenschapsbeoefening en het staan in de samenleving beter te kunnen verstaan.”

Na Paraguay werd u al snel de eerste directeur van het pas opgerichte Lindeboom Instituut, waar u meer dan twintig jaar werkte. Hoe kijkt u terug op die tijd?

„De opmars van de medische macht vanaf de jaren 60 bood ook in die tijd al vele positieve mogelijkheden, maar riep ook geweldige vragen op rond abortus, euthanasie, ivf, prenatale diagnostiek en genetisch onderzoek. De geestelijke vaders van het Lindeboom Instituut, zoals Egbert Schuurman, Jan van Bemmel en Dirk Jan Bakker, hadden het besef in een cultuurstrijd te staan. Ze probeerden de medisch-ethische ontwikkelingen te normeren en op te komen voor de beschermwaardigheid van het leven en de waardigheid van de mens. Hun inzet, en al snel ook de mijne, heeft helaas niet kunnen voorkomen dat de ene na de andere wissel is omgegaan.”

De oprichters van het Lindeboom Instituut kozen voor een polariserende stijl. Inmiddels lijkt dat anders. Is dat ook uw beeld?

„Die verandering begon al in mijn tijd, zo midden jaren 90. Wat mij betreft terecht. Het is geen principiële koerswijziging. De praktijk is nu eenmaal dat ”nee, nee, nee” blijven roepen niet meer zo vruchtbaar is zodra de dingen eenmaal zijn geregeld. Daarom hebben we gezegd: Laten we vooral proberen de praktijk te beïnvloeden. Bijvoorbeeld door in te zetten op het verbeteren van de palliatieve zorg. Eenzelfde ontwikkeling zag je later ook bij de ChristenUnie en inmiddels ook bij de SGP.

Tegelijkertijd zie je dat het grondvlak steeds minder overspannen verwachtingen koestert van datgene wat de christelijke partijen nog kunnen uitrichten. Hun inzet om in deze tijd vooral het goede voor land en volk te zoeken, ontmoet meer en meer begrip. Zelfs als daar vuile handen bij moeten worden gemaakt. Overigens vind ik dat bevindelijk gereformeerden en neocalvinisten elkaar nog veel meer kunnen vasthouden en verrijken. Ook in de politiek.”

CU en SGP moeten samengaan?

„Ik zou daar een sterke voorstander van zijn, al zal dat in de praktijk nu niet gaan.”

Professor Schuurman, met wie u veel bent opgetrokken, belandde op enig moment als CU-senator in de politiek. U heeft dat nooit geambieerd?

„Ik ben ooit gevraagd of ik eventueel als tweede, na hem, op de CU-kandidatenlijst voor de Eerste Kamer wilde komen; ik meen in 2002. Dat zou, als de leden mijn voordracht hadden bekrachtigd, mijn vierde baan zijn geworden, naast die van directeur van het Lindeboom, hoogleraar op de Lindeboomleerstoel aan de VU en lector ethiek van de zorg bij de christelijke hogescholen in Ede, Zwolle en Gouda. Dat leek me iets te gortig, daarom heb ik daar toen voor bedankt.”

Vrijdag nam u afscheid als directeur van Prisma. Is professor Jochemsen zo zoetjesaan in de luwte beland?

„Wel wat meer, maar zoiets gaat meestal niet heel abrupt. Anderhalf jaar geleden hebben we uit de Prisma-lidorganisaties zo’n twaalf themagroepen geformeerd om wat praktijkgerelateerde thema’s nog eens stevig tegen het licht te houden. Dan gaat het om de vraag hoe wij ons positioneren in het debat over de zogenaamde seksuele en reproductieve gezondheid en rechten van vrouwen in ontwikkelingslanden, maar bijvoorbeeld ook over hoe wij onze relatie met partnerorganisaties in het Zuiden zien. En over hoe ontwikkelingssamenwerking zich verhoudt tot zending en diaconaat. Die bezinning resulteert als het goed is in enkele publicaties en daar schrijf ik graag aan mee. Ook mijn aanstelling als bijzonder hoogleraar in Wageningen loopt nog even door, tot juli volgend jaar.”

Wat dreef u in alle maatschappelijke functies die u hebt vervuld?

„Ik heb meer en meer zicht gekregen op het heilzame karakter van Christus’ koningschap voor heel de schepping. En geprobeerd mijn werk zo te doen dat iets van dat dienende koningschap zichtbaar zou worden, in de zorg en in het ontwikkelingswerk. Het is aan anderen om te beoordelen of er iets van terechtgekomen is.”

Cijfers lijken erop te wijzen dat de populariteit van grote, Amerikaanse ontwikkelingsorganisaties zoals WorldVision en Compassion in Nederland toeneemt; ook onder christenen. Hoe kijkt u daartegen aan?

„Over beide christelijke organisatie zelf zeg ik geen onvertogen woord. Ik wil er wel op wijzen dat het ontwikkelingswerk idealiter verbinding maakt, tussen ons mensen hier in Nederland en de mensen daar. Wie de lidorganisaties van Prisma steunt, draagt daar in elk geval aan bij. Zij betrekken Nederlanders via hun eigen programma’s meer bij de samenwerking met bevolkingsgroepen in Afrika, Amerika of Azië dan de Nederlandse vestigingen van WorldVision en Compassion. Dat zijn vooral fondswervende organisaties, geen uitvoerders.”

U woonde in Paraguay en was ook later veel in het buitenland. Heeft u eigenlijk nog wel binding met de streek waarin u woont?

„Ja, enorm. Het is mijn geboortestreek.” Jochemsen komt overeind en wijst naar buiten naar de boerderij van de buren, een paar honderd meter verder. „Dat was mijn ouderlijk huis. Daarin woont mijn oudere broer, hij is wat eerder dan ik met pensioen gegaan. Ons huis was ook familiebezit. Toen mijn ouders het wat rustiger aan wilden doen hebben ze dat laten bouwen voor een medewerker. Die koeien en schapen in de wei rond het huis zijn trouwens van mijn broer en mij. Hij doet er veruit het meeste werk aan, maar ook ik ben nu grotendeels met pensioen. Ik moet dus wat vaker met die lakenvelders aan de slag.”

Met tegenzin, of met het gevoel: eindelijk?

„De natuur representeert iets waarin je Gods scheppingswerk kunt zien. Het getuigt van Zijn goedheid dat Hij de mens daarin tot rust laat komen. De mens is aangelegd op het hebben van een verbinding met de natuur. Ik kan op grond van de Bijbel een heel eind meegaan in de gedachte dat het straks in de eeuwige heerlijkheid ook zo zal zijn. Men wijst er weleens op dat in de Bijbel de geschiedenis begint met een tuin en eindigt met een stad, het nieuwe Jeruzalem. Maar als je de beschrijvingen daarover leest, ontdek je dat het dan ook gaat over rivieren en over vruchtbomen. Stad en tuin zijn dus geen tegenstelling. Integendeel.

Ja, het schrijven zal nog wel even doorgaan. Maar als ik dit allemaal zo doordenk, kijk ik er best naar uit om straks iets vaker in de tuin en het weiland te zijn.”

Levensloop Henk Jochemsen

Hendrik Jochemsen (Ede, 1952) stond sinds 2009 aan het roer van Prisma; een vereniging van negentien christelijke hulporganisaties. Deze week ging hij met pensioen. Van 2007 tot 2014 zat hij in de Gezondheidsraad, een adviesorgaan voor de overheid. Dit jaar publiceerde hij voor het ministerie van VWS nog een adviserend essay over de morele aanvaardbaarheid van het kweken van menselijke organen in dieren. Jochemsen is gehuwd met Marieke Kok. Ze hebben drie kinderen en tien kleinkinderen. Hij is ouderling in de christelijke gereformeerde Sionskerk in Bennekom en gaat soms voor in diensten van de ICF-gemeente in Wageningen.

Prof. Jochemsen: Christus’ koningschap heilzaam voor hele schepping

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?