Nederlandse paus bestreed de Reformatie

Een devote houding, de ogen gesloten, in de hand een staf en gekleed in een lange pij. Adriaan Floriszoon Boeyens, oftewel paus Adrianus VI, staat afgebeeld op een manier waarop hij dat waarschijnlijk zelf had gewild. Eenvoudig en afkerig van rijkdom. Het beeld staat op een paar honderd meter van de Domkerk in Utrecht en pal voor Paushuize. Boeyens liet het pand bouwen om zijn oude dag in door te brengen. Zijn verkiezing tot paus zorgde ervoor dat hij het huis nooit heeft gezien. Het pand is nu een representatieve ruimte van de commissaris van de Koning. Op de ramen zitten logo’s van de viering van Refo500. Het doet denken aan de Reformatie, die Adrianus vergeefs probeerde te bestrijden.

Een Utrechter van 29 jaar heeft moeite om gegevens over het beeld op te diepen. „Het heeft met de Sint-Pieter te maken. Maar ik ken die man niet.” Na wat hulp vindt de man het uniek dat Adrianus de enige Nederlandse paus was. „Het is goed dat bekende mensen een beeld krijgen.”

Een 62-jarige plaatsgenoot komt heel wat verder. Spontaan somt hij op: „Adrianus, de enige Nederlandse paus, hij was het maar één jaar, heeft getracht de Reformatie tegen te gaan en streed tegen corruptie.” Dat Jan van Essen en Hendrik Voes onder zijn bewind werden verbrand? „Nee, daar heb ik nooit van gehoord.” Hij vindt het prima dat het beeld er staat.

Herinnering

Erik Zuilhof (61), eveneens inwoner van de domstad, noemt hem spontaan „onze Utrechtse paus. Adrianus de vijfde of zo. Hij leefde in 1500 zoveel. En hij was één jaar paus.” En het verhaal van de martelaren? „Het is nooit een goed idee om iemand op de brandstapel te zetten.” Het beeld moet wel blijven staan, zegt Zuilhof. „Zo houd je de herinnering levend. Een beeld hoort bij het culturele bewustzijn.”

Stefan van Eck (55) uit Werkhoven, die rooms-katholiek is opgevoed, maakt een wandeling door zijn geboorteplaats Utrecht. „Dit is toch het Paulushuis? Dat beeld is van de enige Nederlandse paus. Hij was het tien maanden. Hij is aan de Oude Gracht geboren en leefde ergens rond 1400 of 1500.” En de verbranding van de martelaren? „Nooit van gehoord. Nu veroordelen we dat. Maar destijds was het heel gewoon. Je moet het zien in het licht van die tijd.” Hij is lovend over de huidige paus, Franciscus. „Die timmert goed aan de weg.”

Adrianus, Luther en Erasmus zaten voor een groot deel op één lijn, zegt Twan Geurts, die in 2017 een biografie over de Nederlandse paus publiceerde. „Ze zaten allemaal op scholen van de broeders van het gemene leven.” Levensheiliging en soberheid stonden daarbij centraal. En de belangrijkste verdienste van Adrianus? „Hij deed zijn uiterste best om het Vaticaan te hervormen. Hij had goede intenties, maar kon niets bereiken. Hij was maar kort paus en werd tegengewerkt door anderen binnen het Vaticaan.” Adrianus verzette zich tegen weelde en verspilling door de geestelijkheid.

Grootinquisiteur

Voordat hij paus werd, was Adrianus onder meer grootinquisiteur in Spanje. Dat betekende dat hij ketterijen aan moest pakken en de hervorming moest bestrijden. Geurts zegt dat hij echter geen harde vervolger was. Het ombrengen van de eerste protestantse martelaren Voes en Van Essen tijdens zijn pausschap gebeurde volgens Geurts „niet onder zijn verantwoordelijkheid, maar wel met zijn instemming. Hij heeft niet tot executies bevolen.”

Is het terecht dat er van Adrianus in Utrecht een beeld staat? „Hij is hier geboren en bleef altijd nauw betrokken bij Utrecht. De Utrechters waren weg van hem.”

Paus Adrianus VI (1459-1523)

Adriaan Floriszoon Boeyens werd in 1459 geboren in het centrum van Utrecht als zoon van een scheepstimmerman. Hij ging naar de Latijnse school in Utrecht en kreeg later les van de broeders van het gemene leven. Boeyens studeerde in Leuven en werd later in die stad hoogleraar in de filosofie en theologie. Een van zijn bekendste leerlingen was Desiderius Erasmus.

In 1507 werd Boeyens leermeester van de latere keizer Karel V (1500-1558). Enkele jaren later werd hij bisschop van de Spaanse stad Tortosa en in 1517 promoveerde hij tot kardinaal. Ook was hij grootinquisiteur en moest hij vanuit die functie ketterijen uit de kerk weren.

Na het overlijden van paus Leo X in 1521 konden kardinalen in Rome het niet eens worden over een opvolger. Uiteindelijk viel de keus op Boeyens, die op dat moment in Spanje was. Boeyens werd op 31 augustus 1522 tot paus gewijd. Een jaar later, op 14 september 1523, overleed hij.

zomerserie Beeldenstorm Dit is het tweede deel in een serie over standbeelden van historische personen. Is het terecht dat ze een standbeeld hebben? Zaterdag deel 2.

Nederlandse paus bestreed de Reformatie

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?