Kastelen en ruïnes horen bij het nationale erfgoed: je kunt er niet zomaar aan sleutelen. De discussie in het Limburgse Valkenburg laat zien welke belangen er op het spel staan.

Plaatselijke kasteelheren en -vrouwen spelen in de Reformatietijd een grote rol bij de religiekeuze. Het verklaart waarom Asperen al vroeg een toevluchtsoord is voor vervolgde protestanten, en waarom Varik eeuwenlang een rooms-katholiek dorp blijft, midden in een gereformeerd gebied.

Van boven valt zacht licht door de koepel. De dikke ronde toren van Kasteel Rosendael herbergt de boeken van generaties kasteelbewoners. Hier speelden de heren biljart, onder het genot van drank en sigaren. Het decor is compleet met geweien van herten, twee schermmaskers, een handschoen en een sabel.

Arjen Verhage uit Amersfoort bespeelt de luit, een snaarinstrument dat in de zestiende en zeventiende eeuw heel populair was. „Je zou het kunnen vergelijken met de gitaar van nu”, zegt hij. „De luit was bij uitstek een begeleidings- en soloinstrument in die tijd. Wie een beetje opvoeding had genoten, speelde op de luit.”

Over Kasteel Heeswijk raakt gids Ine van den Belt niet uitverteld. „Omdat we met zo’n honderd vrijwilligers het kasteel draaiende houden, hebben we met z’n allen het gevoel dat het óns kasteel is. Iedereen draagt z’n steentje bij, in het onderhoud of bij de activiteiten. Naast de directeur zijn er slechts vijf betaalde medewerkers.”

In vijfentwintig jaar tijd bouwden baron en barones Van Verschuer een van de grootste landgoederen van Nederland uit tot een renderend bedrijf dat zo’n 300.000 bezoekers per jaar trekt. Met de baron als bedrijfsleider en zijn vrouw als conceptontwikkelaar en marketeer.

Mei is een spannende maand, want dan mogen de citrusbomen naar buiten op landgoed Twickel. Maar niet vóór de ijsheiligen. En als het onverwacht toch nog vriest als ze eenmaal in een lange rij op het grind staan, dan is tuinbaas Hans Hondebrink (58) voor dag en dauw paraat om de bomen helemaal nat te maken. De blaadjes gaan niet kapot door de kou, eigenlijk, maar er knappen blaasjes als de zon te fel op bevroren blad schijnt, legt hij uit, en koud water helpt dan.

Gasten die per ongeluk aan komen waaien: dat maakt kok Dick Soek (59) zelden mee. Zijn hotel-restaurant is gevestigd in een uit 1633 daterende Groninger borg, eigenlijk een versterkt kasteel, inclusief gracht. De ingang is alleen te bereiken via een lange oprijlaan.

Jan van den Berg (64) is coördinator van het klussenteam van Havezate Mensinge in het Drentse Roden. De goten en de dakpannen, daar komen de teamleden niet aan. „Wij zijn voor de hand- en spandiensten.”

Elke dinsdagmiddag is Vroukje Bakker (67) uit Beusichem in de ‘engelenkamer’ van Kasteel Amerongen te vinden. Daar helpt ze mee om, steekje voor steekje, antieke gordijnen en wandkleden voor verder verval te behoeden.