Verzoening de eeuwen door 11 april 1998

„Ds. Boer zag in aanval op plaatsbekleding een geding om God”

Worstelen om het heil van zondaren

Door J. M. D. de Heer
LUNTEREN – „Wordt de moderne mens, ook de kerkganger, nog bereikt met de belijdenis van de verzoening? Het zou wel eens kunnen zijn dat de worsteling van ds. G. Boer rond de verzoening binnen de hele gereformeerde gezindte actueler wordt dan we nu vermoeden”.

Het treffende van ds. Boer (1913-1973) vindt ds. M. Goudriaan, hervormd predikant te Lunteren, is de directe samenhang van theologie, kerk, prediking en het persoonlijk geestelijk leven in zijn preken en geschriften.

„Gedurende zijn hele ambtsbediening hield ds. Boer zich diepgaand bezig met de verzoening. Een concrete aanleiding werd in 1959 de geruchtmakende opmerking van prof. P. Smits dat schuld niet overdraagbaar is en dat hij voor zijn eigen zaak wenste te staan.

Ds. Boer kreeg zitting in de commissie die de hervormde synode naar aanleiding van de kwestie-Smits instelde. Hij kreeg daarin ruimschoots de gelegenheid zijn positie te verwoorden. Ook was zijn invloed op het eindresultaat merkbaar”.

Compromis
„Ernstig heeft hij overwogen om zijn handtekening onder het rapport te zetten. Hij had waardering voor de pogingen om het bijbels gereformeerde standpunt recht te doen. Toch miste hij centrale gegevens, zodat het rapport voor hem een compromiskarakter had. Het stuk deed bijvoorbeeld geen uitspraak over de vraag of schuld overdraagbaar is, of Christus de schuld van zondaren op Zich kon nemen. En dat nu stelde prof. Smits juist ter discussie”.

Na strijd, maar wel beslist, diende ds. Boer een minderheidsnota in. Een daad van moed en overtuiging, zegt de Lunterse predikant. „De nota maakt duidelijk dat het ds. Boer om wezenlijke zaken ging. De verzoening heeft alles te maken met Gods eigenschappen, met de verhouding verkiezing en verbond en met de noodzakelijkheid van Christus' lijden”. Eigenlijk, vat ds. Goudriaan samen, zag ds. Boer in de aanval op plaatsbekleding een geding om God Zelf.

Calvijn
„In zijn geschriften grijpt ds. Boer vooral op Calvijn terug. De argumenten uit diens conflict met de socinianen zag hij in zijn eigen tijd terugkeren. Ook op de reformatorische belijdenisgeschriften, die in zijn tijd omstreden waren, beroept ds. Boer zich. Het speet hem dan ook zeer dat het meerderheidsrapport van de commissie de gemeenschap met het belijden der kerk in feite doorsneed.

Het uitgangspunt van ds. Boers boek “De prediking van de verzoening” ligt evenwel in de Schrift zelf. Een centrale tekst is 2 Korinthe 5:19, waarover de predikant bij zijn intrede in Lunteren, in 1956, preekte: „Want God was in Christus de wereld met Zichzelf verzoenende”.

De kernvraag –waarover eeuwenlang is geworsteld– luidt dan: Als God uit liefde Christus schonk, waarom moest Christus dan aan Gods toorn voldoen? „Ds. Boer tekent twee lijnen”, legt ds. Goudriaan uit: „Van God uit gezien mogen we zeggen dat Hij de Eerste was, Die in liefde een offer voor de zonde gaf. Maar vanuit de mens gezien moeten we belijden dat God in toorn op ons neerziet, totdat we door Christus verzoend worden. Zo geeft God een offer en eist Hij een offer, God bewerkt verzoening en wordt Zelf verzoend”.

Geheim
„Ds. Boer ervoer persoonlijk dat de verzoening ten diepste een geheim is. Het gaat tegen alle denken in en is ten diepste een ergernis voor de natuurlijke mens. Wie geestelijk leven kent”, is de overtuiging van ds. Goudriaan, „herkent deze worsteling. „Hier staan we met knikkende knieën bij”, zei ds. Boer eens.

Deze geestelijke worsteling miste de voormalige voorzitter van de Gereformeerde Bond in de meerderheidsnota over verzoening. Als we ons niet gesteld weten voor de levende God, blijft de geloofsleer zo egaal, vond ds. Boer. Maar in het buigen voor de Schrift, die ons stelt voor de levende God en de werkelijkheid van Zijn toorn, blijft de schreeuw om genade over. Dan verliest de zondaar alles en wordt hij geworpen op Christus' offer. „Ademen wij in deze zaken?” vroeg ds. Boer in zijn lezingen over verzoening aan zijn gehoor én aan zichzelf”.

Algemene verzoening
„Ds. Boer betrok in zijn geschriften en lezingen ook de vraag naar de reikwijdte van de verzoening, de vraag voor wie Christus gestorven is.

Heel duidelijk is”, zegt ds. Goudriaan, „dat hij de algemene verzoening afwees. „Voor wie Christus de verzoening verwierf, past Hij deze ook toe”, zei hij H. Bavinck na. Hij keerde zich verder tegen de gedachte dat de prediking een afkondiging is van een nieuwe stand van zaken, een afkondiging dat op Golgotha alle beslissingen zijn gevallen, waarbij de mens alleen het een en ander verstandelijk aanvaardt”.

Ds. Goudriaan verduidelijkt het met een voorbeeld. „De oproep in de prediking luidt: „Kom tot Christus, opdat u verzoend worde”, en niet: „Geloof, want u bent verzoend”. Dit is in de ontmoeting met evangelische kringen en binnen onze gezindte van groot belang.

Ds. Boer zag ook het gevaar om in de prediking te blijven steken bij wensen en beschrijven. De nodiging gaat uit tot zondaren zonder meer, zei ds. Boer in zijn Lunterse intredepreek. Dat houdt een sterven in aan alle voorwaarden om tot God te komen, omdat die voorwaarden in Christus zijn vervuld”.

Geen heilige
„We moeten ds. Boer niet als een heilige vereren”, zegt ds. Goudriaan. „Wat we vooral van hem kunnen leren, is de voortdurende worsteling om het behoud van zielen. In de preek behoren wij als predikanten de gemeente te dagen voor Gods rechterstoel en te stellen voor Christus.

Ds. Boer had veel invloed in hervormd-gereformeerde kring. Soms bekruipt je de vraag: Worden er geen bakens verzet? Is de verzoening nog het hart van de prediking? De moderne tijd doet niet alleen jongeren vragen naar een preek waarin de ethiek een grotere plaats krijgt. Aandacht voor de ethiek is goed en nodig, maar beseffen we nog wat ds. Boer in zijn briefwisseling met dr. H. Berkhof schreef? De vragen van de twintigste eeuw zijn ten diepste de vragen van alle eeuwen, stelde hij. Het zijn de vragen van de zondige mens die staat voor een heilig God.

Soms denk ik: Worden de mensen die onze kerken vullen nog wel echt bereikt met de belijdenis van de verzoening? Is er plaats voor? Het zou wel eens kunnen zijn dat de worsteling van ds. Boer rond de verzoening binnen de hele gereformeerde gezindte actueler wordt dan we nu vermoeden”.