„Dit is geen amateurisme,
maar een staat die stuurt”

Volgens Rusland houdt Osama bin Laden, door de VS gezocht als de hoofdschuldige van de terreuraanslagen op New York en Washington, zich schuil in de bergen rond Kandahar, de zuidelijke stad waar de Afghaanse Taliban-heersers hun hoofdkwartier hebben. Gisteren nog hadden bronnen bij de Pakistaanse inlichtingendienst bekendgemaakt dat de reizende terroristische nomade dinsdag enkele minuten na de aanslagen naar een nieuwe schuilplaats was gegaan.

Cellen
Volgens een rapport van het Onderzoekscentrum van het Amerikaanse Congres dat gisteren openbaar werd gemaakt, beschikt Bin Laden vermoedelijk over cellen in 34 landen. „Bij het opbouwen van zijn netwerk heeft Bin Laden een coalitie van ongelijksoortige radicale islamitische groepen van verschillende nationaliteit bijeengebracht om te werken aan gemeenschappelijke doelen – de uitdrijving van niet-islamitische overheersing of invloed uit door moslims bewoonde gebieden”, aldus het rapport, opgesteld door Midden-Oostendeskundige Kenneth Katzman en gedateerd op 10 september, de dag voor de aanslagen op de VS.

De Nederlandse arabist en islamkenner dr. Hans Jansen, verbonden aan de Universiteit Leiden, gaat niet zozeer uit van particulier terrorisme als wel van staatsterrorisme.

Had u deze terreurdaad zien aankomen?

„Soortgelijke vorige acties zijn voor het grootste deel mislukt, zoals de vorige aanslag op het World Trade Center in 1993. Dat heeft een vals gevoel van zelfvertrouwen bij de Amerikanen in de hand gewerkt. Deze actie is natuurlijk perfect uitgevoerd en leidde tot een enorme mediashow. Degenen die het tweede vliegtuig in het World Trade Center vlogen, hebben dat alleen gedaan omdat ze wisten dat alle camera's op dat gebouw zouden zijn gericht. Ze hadden net zo goed een ander doel kunnen kiezen. Het is een geweldige mediashow en geweldig knap uitgevoerd.”

Geen privé-actie

Is dit het resultaat van een verdergaande professionalisering van het terrorisme?

„Het is eigenlijk geen terrorisme. Dit is niet meer iets wat een aantal loslopende vrome fundamentalistische mannen met elkaar afspreekt te gaan doen. Hier moet je faciliteiten van een staat voor hebben. Het kan bijna niet dat dit een actie is die door privé-personen op een achterafvliegveldje is voorbereid. Voor dit soort daden heb je de faciliteiten van een staat nodig. Dit is geen amateurisme of los terrorisme, dit is een staat die stuurt.”

U houdt Irak voor de dader.

„Amerika bombardeert al maandenlang Irak. Het komt bijna niet meer in de krant, maar het is wel zo. Als je iemand bombardeert en je wordt zelf teruggebombardeerd door iemand van wie je niet weet wie dat is, ligt het toch voor de hand even te denken aan het land wat je zelf op dat moment aan het bombarderen bent. Er zijn nog een paar andere aanwijzingen. De Washington Post schreef: Je kunt het niet bewijzen dat die actie van Irak komt, maar de vingerafdrukken van Irak zitten er toch wel op. Al was het alleen maar omdat bij vorige gelegenheden hetzelfde doelwit is gekozen.”

Bin Laden

De naam van Osama bin Laden wordt steeds genoemd. Wat is zijn rol in dit geheel

„Osama bin Laden is een opposant in Saudi-Arabië. Die is zeer tegen de huidige Saudische regering, het regime als geheel. Dat is Saddam Hussein ook. In het Midden-Oosten en elders in de wereld geldt de regel dat de vijand van mijn vijand mijn vriend is. Dus dat Saddam Hussein en Bin Laden goede betrekkingen onderhouden, lijkt me vanzelfsprekend. Toch noemen de Amerikanen Bin Laden met veel nadruk. Dat is begrijpelijk. Als ik als Amerikaan moest kiezen wie mijn vijand was, Bin Laden of Saddam Hussein, dan koos ik ook voor Bin Laden. Bin Laden is misschien nog wel te isoleren en te pakken, maar ja, een staatshoofd van een machtige staat, dat toch behoorlijk agressief, pienter en kwaadaardig is, is niet zo gemakkelijk te vangen en is een heel ander soort vijand. Bij een oorlog tussen Amerika en Irak ben ik niet gerust op de afloop.

Sinds de Golfoorlog tien jaar geleden uitbrak is er in Irak een heleboel veranderd en verbeterd. Het land heeft ze gewoon: de chemische en biologische wapens. Dat Irak bereid en in staat is die dingen te gebruiken, is ook al een paar keer gebleken. Een oorlog met Irak lijkt me al met al een heel onzekere zaak. Waar de Amerikanen in 1991 voor terugschrokken is, wat je moet met Irak in het geval de VS die oorlog winnen. Het ligt in het belang van de Amerikanen om de terreurdaad te schuiven op een groepje halfgare religieus gestoorde types. Iedereen begrijpt dat je niet alle halfgare religieus gestoorde types in de gaten kunt houden. Maar als nu echt in de publieke opinie naar voren komt dat er al maandenlang een oorlog tegen Irak gaande is, dan zegt het electoraat in Amerika: Waarom wisten we dat niet? Waarom handelen jullie alsof het om individuele terroristische aanslagen gaat?”

Adenauer

Stel dat Amerika de oorlog zou winnen tegen Irak, welke machtsconstellatie krijg je dan in het Midden-Oosten?

„Als Amerika echt oorlog tegen Irak gaat voeren, zal de hele Arabische wereld zich tegen de VS keren. We vinden in de moderne tijd dat dat niet meer hoort. Wij vinden al dat het niet hoort als je een land van een ander bezet. In de Arabische wereld vinden ze het ook verkeerd wanneer een land door vreemden wordt bezet. Als Irak wordt overwonnen, hebben de Amerikanen een enorm probleem. Waar haal je zo snel een Iraakse Adenauer vandaan? Het aantal negatieve bijeffecten van een oorlog tussen Amerika en Irak zullen zo groot zijn en zo veel schade aanrichten dat het misschien wel heel verstandig is van de Amerikaanse regering om te roepen dat Afghanistan en Bin Laden achter de aanslagen zitten. Dit om een beetje weg te duiken voor wat er waarschijnlijk –helemaal zeker weet je het nooit– echt aan de hand is. Namelijk dat Irak het op Amerika heeft voorzien en daarin successen blijkt te boeken.”

Heeft Amerika niet het contact met de basis van de islamitische wereld verloren, zodat het signalen die opklinken, niet meer goed opvangt?

„Mijn Amerikaanse collega's weten best wat er aan de hand is in de islamitische wereld, uitgezonderd dan een enkel tragisch geval. Maar de meesten weten het maar al te goed. De moeilijkheid is alleen dat het beleid van de Amerikaanse regering niet uitgaat van wat de Arabieren denken, maar dat het ervan uitgaat dat de regeringen in die landen moeten zitten die goede contacten moeten hebben met Amerika. Regeringen die min of meer pro-Amerikaans zijn en dat zijn ze ook allemaal. Amerika stopt ook ontzettend veel geld in die regeringen en die regeringen hebben dat ook nodig. Die hebben bijvoorbeeld voedselhulp nodig. Bijna geen enkel Arabisch land kan in zijn eigen voedselbehoefte voorzien. Amerika steunt de Arabische wereld dus overal en met van alles.

Koninkrijk
Anderzijds identificeert het publiek in de Arabische wereld Amerika met anti- en niet-islamitisch gedrag. In de islamitische wereld is islamitisch een soort synoniem voor goed. Niet-islamitisch is een soort synoniem voor verkeerd, voor het kwade. De islamitische wereld beschouwt zich als het koninkrijk van God en daartegenover heb je het koninkrijk van de satan. Het is duidelijk dat tussen die twee koninkrijken strijd heerst. Het vervelende is dat Amerikanen er ook ongeveer zo over denken. Maar dan met de Arabieren in de rol van de andere kant. Kortom, een heel nare situatie.”

Een patstelling waar geen uitweg is?

„Bij alle suggesties om een oplossing te vinden, kan ik wel een paar afgrijselijke neveneffecten bedenken die niemand voor zijn rekening wil nemen. Ja, wij wonen in het land van de paarse probleemoplossers en die kunnen toch elk probleem aan zou je denken. Het is echter niet zo eenvoudig. Het zou bijvoorbeeld kunnen betekenen dat je, net als tussen de Palestijnen en Israël, een eindeloze strijd krijgt van pappen en nathouden, zonder echt een goede oplossing, een heel onaangenaam vooruitzicht. Laten we maar hopen dat het individuele, religieus gestoorde terroristen zijn. Maar of dat echt zo is, lijkt me echter de vraag.”

Godsdienst en cultuur

Wat is dan echt de wortel van dit conflict?

„Je moet het op het raakpunt van godsdienst en cultuur zoeken. De islam vertelt zijn aanhang dat het de beste godsdienst is en dat de moslims de beste mensen zijn en dat hoort de godsdienst haar aanhang ook te vertellen. Dat betekent dus dat moslims maar heel moeilijk vrede kunnen hebben met het feit dat de islam op deze planeet niet superieur is. De islam is dat wel geweest, vanaf de zevende tot de zeventiende eeuw. Dat is duizend jaar, een hele tijd. Het roept enorme spanningen op dat het niet meer zo is en die spanningen vormen juist een voedingsbodem voor allerlei zaken: voor grof militair geweld, voor terrorisme, voor fundamentalisme, voor allerlei bewegingen waar wij toch raar tegen aankijken.

Ze komen voort uit het feit dat de Arabische wereld zich niet au sérieux genomen voelt. Arabieren hebben een beetje het gevoel dat ze niet voor honderd procent meetellen. Ieder ander en zeker Israëli's zijn belangrijker in Amerikaanse ogen en dan kun je haast niet anders dan in de termen van verongelijkte formules schieten. Helemaal ongelijk hebben de Arabieren natuurlijk niet. Ze vinden dat de wereld hun geen recht doet. En het is dat diepgaande gevoel van de wereld doet ons geen recht. Dat kan ertoe leiden dat mensen af en toe groot onrecht plegen met de bedoeling dit te repareren.”

Kloof

Gecombineerd met de economische ellende?

„Het gaat economisch helemaal niet goed. Niet dat ze nu armer zijn dan in de Middeleeuwen, maar ze zijn wel armer dan dertig, veertig jaar geleden en dat komt natuurlijk hard aan. Want bij ons gaat het economisch steeds beetje bij beetje minder beroerd. De maatschappelijke opbouw in de Arabische landen is idioot. Neem alleen al het vrolijkste Arabische land, Marokko, waar zo'n 70 procent van de jongeren weg wil omdat er geen toekomst is. In de meeste Arabische landen is vrijwel geen middenklasse. Mensen met modale salarissen tussen de 40.000 en 140.000 gulden per jaar komen daar niet voor. Je hebt alleen mensen met minder dan 10.000 dollar per jaar en mensen met meer dan 10.000 dollar per dag. Het is bijzonder onaangenaam in zo'n land te leven. De kloof is zo groot, dat iedereen weet dat hij er nooit overheen springt. Deze algehele economische situatie is een voedingsbodem voor allerlei soorten fundamentalisme.”

In de vrijdaggebeden wordt verwezen naar de aanslagen in Amerika?

„De predikanten zijn erin gespecialiseerd om heel gecodeerd over dit soort dingen te praten. Het zou me niet verbazen als in het vrijdaggebed toespelingen worden gemaakt op deze gebeurtenissen. Dat hoort een goede predikant te doen. Ik kan me voorstellen dat iemand die deze acties prachtig vindt, in zijn preek almaar roept om voor de islam te strijden en de vijanden van de islam te vernietigen. Als je hem dan vraagt wie hij bedoelt zegt hij: Ik bedoel de mensen die niet in God geloven. Terwijl zijn publiek wel beter weet.”

Offerbereidheid

Wat is de uiteindelijke beloning voor een islamitische zelfmoordenaar?

„Wie sterft voor de zaak van God komt in de hemel op de voorste rij te zitten en dat geloven moslims nog steeds letterlijk. Ze gaan naar het paradijs. Je mag hopen dat er een soort nabestaandenpensioen wordt uitgekeerd voor militairen die sneuvelen. Vroeger bestond er onder christenen en onder Joden –in de Maccabeeëntijd– net zo'n grote offerbereidheid om martelaar te worden voor de zaak. Dat namen mensen serieus en dat garandeerde ze de eeuwige zaligheid. Dat doen mensen nu eenmaal.

Hoe dat dan gaat in die voorbereidingsperiode is toch een kwestie van psychologische –ik durf het woord bijna niet te gebruiken– 'manipulatie'. Mensen schrijven een scenario voor zichzelf. Dat is een behoorlijk lange tijd. Je moet je voorbereiden, trainen, naar Amerika, daar een pensionnetje zoeken, dus je bent wel een paar jaar druk bezig. Aan het einde van die lijn wacht dan de dood, maar die wacht aan het eind van ieder mensenleven. Zo is het nu eenmaal. De offerbereidheid onder moslims is heel groot en bij ons is die heel klein. Ik denk niet dat de Europese Unie of de Verenigde Staten vier zelfmoordpiloten kunnen vinden.”

Satan

De feestende menigten in de islamitische wereld wekken weinig begrip in het Westen.

„We moeten ons goed realiseren dat het Westen niet populair is in de islamitische wereld. Het wordt geassocieerd met zonde en slechtheid. Kijk, er zijn bepaalde dingen uit het Westen ontzettend populair: spijkerbroeken, T-shirts, Coca-Cola en McDonald's. Die hebben voor een heel groot deel traditionele kleding en gerechten verdrongen. Moslims gebruiken het woord satan. Een satan rooft en verkracht niet, maar die verleidt. Verleiden laat je jezelf aandoen.”

Verwacht u dat Amerika na deze gebeurtenissen het beleid ten opzichte van Israël zal veranderen?

„De Amerikaanse kiezer vindt in meerderheid dat Israël moet worden gesteund tegen de Arabieren. Dat kun je niet zo gemakkelijk veranderen. Maar het is wel mogelijk dat het land bij Israël zal aandringen op een zekere matiging. Of Israël zich dat zal laten gezeggen door de Amerikanen, is een heel andere vraag.”