Onwaarachtige president

Maar hoogmoed komt voor de val. Vandaag de dag slaat de sterke man van augustus 1991 een zwak, zielig figuur. Erger nog: het Russische staatshoofd kan een ernstig gebrek aan politiek verantwoordelijkheidsbesef worden verweten. Aan zijn wettelijke bevoegdheden ligt het sowieso niet. 's Lands constitutie geeft Jeltsin wellicht zelfs te veel ruim baan.

Zie bijvoorbeeld de persoonlijke benoeming van een premier. Toch bepaald geen politiek privilege om mee te goochelen. Desalniettemin wekt de eerste man in het Kremlin de indruk dat hij dat doet. Hoe valt anders de herbenoeming van een pas vijf maanden geleden smadelijk weggestuurde minister-president te interpreteren? Deugt die man –Viktor Tsjernomirdin– nu opeens weer wel als regeringsleider?

Zeker, in een opvallend korte televisietoespraak bedolf Jeltsin de naar het Kremlin teruggehaalde Tsjernomirdin onder de complimenten. Alleen „een zwaargewicht” als de laatstgenoemde kon het land stabiliteit brengen. Daarvoor zouden diens „eerlijkheid, fatsoen en grondigheid” borg staan.

Die onwaarachtig klinkende loftuitingen roepen een legitieme vraag op: Waarom moest een kabinetschef met zulke kwaliteiten dan eigenlijk in maart onverhoeds het veld ruimen voor de relatieve nieuwkomer Sergej Kirijenko? En ja, de ene vraag roept automatisch de volgende op: Waarom slaagde die intens integere Tsjernomirdin er niet in deze loffelijke persoonlijke eigenschappen door te vertalen naar het bestuurscircuit?

Wat bewoog Jeltsin nu werkelijk om terug te grijpen op Tsjernomirdin? In eerste instantie wenst hij daarmee zelf het vege politieke lijf te redden. Met het ontslag van de vrij jeugdige Kirijenko (36) slaat hij daarenboven twee vliegen in één klap: de ex-premier figureert als zondebok voor de huidige diepe financiële crisis én tegelijk ontdoet Jeltsin zich van de man die de (al)machtige Russische financiële elite steeds meer op de zenuwen begon te werken.

In zijn zeer kortstondige premierschap heeft Kirijenko zich laten kennen als een kabinetschef die ernst maakte met de ritueel beleden hervormingskoers en dus de nationale euvels (de verpletterende last van de staatsschuld; de voortwoekerende corruptie; het inefficiënte en onrechtvaardige belastingstelsel en niet in de laatste plaats de materiële nood van veel burgers) gewoon bij de naam noemde. Die aanpak stootte de profiteurs van het volledig stagnerende hervormingsproces natuurlijk stevig voor het hoofd.

Logisch dat de financiële elite haar belangen veiliger acht in de handen van een premier uit het eigen milieu: Viktor Tsjernomirdin, niet voor niets een 'gewezen' gasmagnaat. Vandaar ook de directe steunbetuiging van een andere spraakmakende commercieel magnaat, Boris Berezowski, aan Tsjernomirdins adres.

Aan die uiterst kwalijke belangenverstrengeling hecht president Jeltsin andermaal zijn goedkeuring. Wat meer is, hij rept zelfs over continuïteit van deze antinationale machtsconcentratie door Tsjernomirdin op voorhand als zijn gewenste opvolger bij de presidentsverkiezingen van het jaar 2000 te presenteren.

Jeltsins politieke desoriëntatie noopt het Westen tot een dringende heroriëntatie op de Russische Federatie. Volgende week bezoekt president Clinton „vriend Boris”. Wijs genoeg trekt de Amerikaanse president ook tijd uit voor de zogenoemde “coming men” als de Moskouse burgemeester Loezjkov en de Siberische gouverneur Lebed. Eén elementaire boodschap dient Clinton allen voor te houden: de opbouw van een markteconomie vergt noodzakelijkerwijs een precieze, rationele belastingwetgeving. Tsjernomirdin en zijn achterban lijken naar die eenvoudige waarheid geen oren te wíllen hebben, noch de op papier zo machtige Jeltsin. Een regelrechte zelfdiskwalificatie.