Waarheid komt boven water

Nooit eerder in de geschiedenis was er zo'n grote en openlijke aandacht in de Russische media voor de marine. Dagelijks toonden de Russische televisiezenders uitgebreid beelden van de plek waar werd gewerkt aan de berging van de Koersk.

Hele batterijen woordvoerders van de Russische marine en de autoriteiten deden er alles aan om zo veel mogelijk informatie te verstrekken over de vorderingen bij de bergingswerkzaamheden.

Er was zelfs een speciaal perscentrum opgezet in het nabijgelegen Moermansk. Hier konden journalisten via grote beeldschermen rechtsreeks woordvoerders op de Barentszzee vragen stellen over de laatste ontwikkelingen.

Dit kon allemaal 'live' worden gevolgd via een speciale website die het Kremlin hiervoor had opgezet. De operatie was hier zelfs driedimensionaal te bekijken. Ook nu functioneren het perscentrum en de website nog in volle glorie.

Verzwegen
De Russische autoriteiten hadden dan ook heel wat goed te maken bij de Russische bevolking. Toen de Koersk vorig jaar augustus in de problemen raakte, zwegen ze in alle talen. Pas toen het Westen meldde dat er een Russische atoomonderzeeër was gezonken, kwam er mondjesmaat informatie naar buiten.

De Russische media vielen toen ongekend fel uit naar president Poetin. Die had het niet nodig gevonden zijn vakantie aan de Zwarte Zee te onderbreken.

Ook de Russische marineleiding kreeg er flink van langs. Zij had gesuggereerd dat „alles onder controle” was, terwijl ze achteraf niets had gedaan. Dit kwam nog harder aan toen bleek dat een deel van de Koersk-bemanning nog minstens een paar dagen in leven was gebleven en dus gered had kunnen worden.

De pr-mensen van het Kremlin grepen in. Poetin vertrok naar het hoge noorden om de familieleden van de slachtoffers te ontmoeten, in een poging de gemoederen te sussen.

Daar beloofde hij de gezonken atoomonderzeeër voor het eind van 2001 naar boven te halen. Ook zei hij er alles aan te zullen doen om de oorzaken van de ramp helder te krijgen. Bovendien zegde hij compensatiebetalingen toe voor de nabestaanden.

Dit vormde de start van een bewust tegenoffensief van het Kremlin om het Russische imago weer op te krikken. De Russische autoriteiten concentreerden zich daarbij vooral op Poetins belofte de Koersk zo snel mogelijk boven water te krijgen.

Bedrijven
De Nederlandse bedrijven Mammoet en Smit International werden bereid gevonden om zonder te veel gezeur en aanvullende eisen hieraan mee te werken. Uiteraard tegen betaling, waarschijnlijk zo'n 60 miljoen dollar.

Op deze wijze gelukte het het Kremlin om op slimme wijze de publieke opinie in binnen- en buitenland af te leiden van de schuldvraag en de aandacht te richten op de indrukwekkende technische kant van de operatie. Daar was zo veel over te tonen en te vertellen, dat de politieke kant van de zaak al snel in de schaduw kwam te staan.

Het waren vooral de technische hoogstandjes van Mammoet en Smit International die de afgelopen maanden in het middelpunt van de belangstelling voor de Koersk stonden. En uiteraard de enorme welwillendheid van de Russische autoriteiten om zo veel mogelijk informatie te verstrekken aan de media over deze operatie.

Kritische vragen naar de oorzaak van de ramp en vooral de dubieuze rol die de Russische marine daarbij heeft gespeeld, waren steeds minder vaak te horen. Het Kremlin en de marine herhaalden de drie mogelijke oorzaken van de ramp regelmatig en op monotone wijze: de ontploffing van torpedo's, de aanvaring met een buitenlandse onderzeeër of een mijn uit de Tweede Wereldoorlog.

Neus
Ze zeiden ook dat ze met alle geweld de waarheid letterlijk boven water wilden halen. Maar waarom is de neus van de onderzeeër dan afgezaagd en achtergelaten op de zeebodem?

Hier bevinden zich volgens de deskundigen de essentiële gegevens en aanwijzingen die kunnen leiden tot het daadwerkelijk vinden van de oorzaak van de ramp. Het is maar de vraag of dit eerste compartiment nog ooit naar boven zal worden gehaald.

De autoriteiten zeggen dat hier geen geld voor is. Anderen beweren dat de marine bewust deze informatie op de bodem van de zee wil laten liggen. Volgens hen is de marineleiding de hoofdschuldige van de ramp met de kernonderzeeër.

Tijdens een militaire oefening zou de Russische onderzeeër Admiraal Nikolai Koeznetsov in aanvaring zijn gekomen met de Koersk, zoals onder meer de voormalige vice-admiraal van de Noordelijke Vloot, Jevgeni Tsjornov, heeft verklaard.

Anderen, zoals Aleksandr Leskov, voormalig gezagvoerder van verscheidene Russische nucleaire onderzeeboten, houden er rekening mee dat de Koersk getroffen is door een per ongeluk afgevuurde torpedo van een andere Russische onderzeeër.

Ze zijn er allen van overtuigd dat de oorzaak van de ramp met de Koersk bij de autoriteiten allang bekend is. De enige reden voor de grootse optakeling van de gezonken onderzeeër zou eerherstel zijn voor de marine en de autoriteiten in de ogen van het grote publiek in binnen- en buitenland.

Veel nabestaanden van de verdronken Koersk-bemanning willen helemaal niet dat de stoffelijk overschotten van hun naasten van de zeebodem worden gehaald. De reddingsoperatie betekent voor hen vooral het openhalen van oude wonden.

Velen van hen zijn van mening dat de marinetop persoonlijk verantwoordelijk is voor de dood van hun familieleden. Zij beschuldigen de admiraals er bovendien van hen te hebben misleid met valse informatie.

Voorgelogen
In sporadisch gepubliceerde interviews in de Russische pers zeggen nabestaanden dat ze ten tijde van de ramp op grote schaal zijn voorgelogen door de marinetop. Ook werden hun telefoonlijnen afgesneden en vervolgens afgetapt.

Een aantal van hen heeft de opperbevelhebber van de Russische vloot, admiraal Vladimir Koerojedov, inmiddels aangeklaagd wegens moord. Zij zijn ervan overtuigd dat Koerojedov bewust de waarheid heeft verzwegen en dat nog steeds doet.

De admiraal wil volgens hen voorkomen dat de schuldigen worden gevonden en veroordeeld, omdat daarmee de Russische marine sterk in diskrediet wordt gebracht. De zogenaamde nieuwe openheid die het Kremlin tijdens de bergingsoperatie tentoonspreidde, had voor de nabestaanden daarom ook wel een heel bittere bijsmaak.