Vreedzaam Neurenberg

Albrecht Dürers beroemde haas hangt er aan een haakje. Een reproductie, want het grootste deel van het oeuvre van de tekenaar bevindt zich in buitenlandse musea. Z'n woonhuis toont vooral de omstandigheden waarin hij tussen 1471 en 1528 leefde. Dankzij verborgen audiovisuele technieken kan echtgenote Agnes 'gasten' zelfs te woord staan. Buiten, op het Tiergärtentorplatz, verliest een bronzen Dürer-haas geen moment de voormalige woning van zijn meester uit het oog. Volgens gids Sally Slenczka was dit het eerste publieke huis dat na de oorlog werd gerestaureerd. Het plein, omringd door vakwerkpanden, ademt de sfeer van de Middeleeuwen en is typisch een plekje om een poosje op een bankje te mijmeren.

De gids haast zich echter om meer schoons van Neurenberg te laten zien. Zoals de fontein bij de Witte Toren, waar Jürgen Weber op een barokke wijze een gedicht van de schoenmaker Hans Sachs over het bitterzoete huwelijksleven uitbeeldde. Deze ”Meistersinger von Nürnberg” was overigens een overtuigd volgeling van Luther, de nachtegaal van Wittenberg.

Slenczka laat me het Nassauer Haus (waar de graven van Nassau nooit woonden) en de gotische St.-Lorentiuskerk niet voorbij lopen. Binnen de kathedraal overleefde het Sacramentshuis van Adam Kraft wonderwel beeldenstorm en bombardementen. De tabernakel toont met uitbundig krul- en lofwerk (filigraan van steen!) het lijden van Christus. Aan de voet van het 20 meter hoge gevaarte beitelde de maker ook zichzelf: devoot geknield, zichtbaar klaar om direct opnieuw zo'n klus te beginnen.

Speelgoed
Een machtige, boven alles uitstekende, robuuste burcht herinnert aan het feit dat Neurenberg eeuwenlang de favoriete residentie van Duitse keizers was. De voormalige stallen bieden nu een jeugdherberg onderdak. Neurenberg was ook de stad van de ”Bleystefftmacher”, van wie Lothar von Faber nog steeds de bekendste is. Z'n fabriek Faber-Castell bestaat sinds 1761 en produceert inmiddels ruim 1,8 miljard potloden per jaar.

Meer creatieve figuren woonden er binnen de muren. Zoals Peter Henlein, de man van het zakhorloge, en Martin Behaim, die de eerste wereldbol uitvond. Ook de vingerhoed, klarinet en draaibank vonden in Neurenberg hun oorsprong. Met speelgoed maakt de stad echter nog naam, mede dankzij 's werelds grootste speelgoedbeurs, die er jaarlijks plaatsheeft. In de 14e eeuw waren er al ”Dockenmacher”, die van hout en klei speelgoedpoppen kneedden. Aan het begin van deze eeuw telde de stad 243 speelgoedfabrikanten, waaronder modelspoorbouwer Fleischmann. Met zo'n cluster aan kindvriendelijke bedrijven in de nabij, is een bezoek aan het speelgoedmuseum zeker op z'n plaats. Ouders, op naar de Karlstrasse!

Worstje
Daarnaast koestert de stad haar culinaire specialiteiten. Persoonlijk ben ik niet weg van het ”Lebkuchen”, maar de taaitaai-achtige koekjes van de firma Schmidt vinden gretig aftrek en zijn zelfs via Internet te bestellen.

Het Neurenberger worstje weet mij meer te bekoren. Officieel mag het niet zwaarder zijn dan 23 gram en het formaat kleine vinger niet te boven groeien. Eertijds moest het in darm gebundelde stukje vlees door het sleutelgat van een gevangenis gewurmd kunnen worden. Het verhaal gaat dat een zekere Hans Stromer tijdens zijn 38-jarige verblijf in de kerker in totaal 27.000 worstjes verorberde.

In ”Zum Gulden Stern” aan de Zirkelschmiedsgasse prik ik in alle vrijheid enkele van vet glimmende varianten aan mijn vork. Geserveerd op een tinnen bordje. Martin Hillebrandt, eigenaar van deze oudste braadworstkeuken ter wereld, gebruikt beukenhoutskool om ze te roken. Ik ruik mierikswortel, proef azijn en kruiden. De aardappelsalade en sliertjes zuurkool gaan er eveneens in als koek.

Hitler
Neurenberg kent ook een minder fraai verleden. Karel IV bepaalde met de ”Goldene Bulle” (gouden oorkonde) van 1356 dat iedere nieuw gekozen Duitse keizer er zijn eerste rijksdag moest houden. Dat historische detail sprak Hitler bijzonder aan; hij vond Neurenberg een perfecte locatie voor de jaarlijkse nazi-partijdagen. Bovendien was de stad sinds de Renaissance maar weinig veranderd. Romantici zagen Neurenberg als de meest Duitse stad.

Tot 1938 kwam de Führer er elk jaar. Honderdduizenden aanhangers luisterden naar zijn gebral op het ”Reichsparteitagsgelände”. In een bizar decor van strak marcherende lichamen, marsmuziek en zwaaiende hakenkruisvlaggen zweepte hij vanaf de Zeppelintribine de menigte op. Op het uitgestrekte complex kondigde Hitler in 1935 ook de beruchte rassenwetten af.

Het monument van grootheidswaanzin ligt er vandaag de dag doelloos bij, maar het grijze beton heeft nog steeds iets beklemmends. De lokale musea overwegen er een historisch documentatiecentrum te vestigen, om de ruim 100.000 bezoekers die er nu jaarlijks op afkomen op een passende wijze te informeren.

Processen
Het centrum met zijn scheve vakwerkhuizen en trotse patriciërswoningen lijkt stokoud. Toch lieten de geallieerden op 2 januari 1945 honderden bommen binnen de 5 kilometer lange stadsmuur vallen. Slechts 10 procent van het juwelenkistje van het Duitse Rijk bleef gespaard. Waardevolle kunstschatten ontsprongen eveneens de dans. Ze lagen veilig in ondergrondse rotsgangen van vroegere brouwerijen, vlak bij de Keizersburcht. Sally Slenczka heeft de sleutel van de Historische Kunstbunker aan de Obere Schmiedgasse. In de muffe ruimte wijst ze waar de glas-in-loodramen van de St.-Lorentiuskerk stonden en waar de rijksjuwelen –„zonder dat Hitler dat wist”– waren opgeborgen.

De geallieerden spaarden het paleis van justitie aan de Further Strasse, waar de processen tegen de nazi-kopstukken werden gehouden. Tien oorlogsmisdadigers daalden op 13 oktober 1946 de trap af naar de binnenplaats. Dertien treden naar de strop.

Gebed
Naast het Germaans Nationaal Museum (waarvoor je al enkele dagen kunt uittrekken) ligt de Straat van de Mensenrechten, met 27 opvallende zuilen. Op elke kolom liet de kunstenaar Dani Karavans een artikel uit de ”algemene verklaring van de mensenrechten” graveren. Telkens in een andere taal.

Eeuwenlang stond Neurenberg bekend als een vrijplaats voor andersdenkenden. Zo koos de stad in 1524 als eerste voor de Reformatie. Het jaar 1050 was echter van nog grotere betekenis. Ene Heinrich III tekende toen een document dat een einde maakte aan de slavernij van een vrouw, Sigena. De oorkonde is tevens de eerste verwijzing naar de stad ”Nourenberc” (rotsachtige berg), een feit dat de burgers tot november 2000 uitbundig vieren.

Morgen ontvangt de juriste Fatimata M'baye uit Mauritanië tijdens een oecumenische kerkdienst de derde Neurenbergse Prijs voor de Mensenrechten. En vanmiddag luiden alle klokkentorens een groot openluchtmaal in. Dit festijn verwijst naar 1649, toen eveneens een vredesdis het officiële einde van de Dertigjarige Oorlog (en onze Tachtigjarige Oorlog) bezegelde.

Op de straten van de oude binnenstad zullen duizenden mensen aan 's werelds langste dis aanschuiven (6,5 kilometer lang), wat een vermelding in het Guinness Book of Records onvermijdelijk maakt. Onder degenen die de spijzen (gratis) mogen nuttigen, bevinden zich ook Nobelprijswinnaars en staatshoofden. Een koor van 500 personen (opgesteld op acht podia langs de tafel) zal onder meer het gebed ”Da Pace Domine” aanheffen. ”Heer', geef vrede”. In deze tijd van oorlogen en geruchten van oorlogen zou dat meer een hártenkreet moeten zijn.

Op 14 en 15 juli 2000 houden alle Neurenbergse musea open dag. Meer toeristische informatie over de stad: 0049-91123360.