Lusten en lasten van
een buitenplaats

De oude slotgracht kabbelt, omzoomd door bloeiende hosta's, langs een gladgeschoren gazon. Het gras doet dienst als passe-partout en verheft het witte landhuis tot een schilderij. In de ruime hal herinneren hertenkoppen met enorme geweien aan het klaroengeschal uit vroeger tijden. Binnen speelt het daglicht over de grijze marmeren schouw, waar antieke vazen zichzelf delen in de gebeeldhouwde spiegel. Aan het bewerkte plafond hangt een grote druppel in de vorm van een kristallen kroonluchter. Een betere ambiance voor de presentatie van ”Tussen IJsselvliedt en Essenburg” is niet denkbaar.

De adelshuizen op de Noord-Veluwe verrezen ooit in een landschap dat door het ontbreken van bossen een totaal andere indruk moet hebben gemaakt dan het huidige gebied. De uitgestrekte heidevelden en kilometerslange zandverstuivingen werden pas aan het begin van de 19e eeuw met bomen beplant. Uit archieven blijkt dat weidepercelen omzoomd waren met singel van bosjes rijs- en hakhout en tussen de cultuurgronden bevonden zich laagveengebiedjes, poelen, stukken rietland en moeraswildernissen.

De ligging van de landgoederen werd mede bepaald door het wegennet. Bereikbaarheid was een leidmotief, maar niet minder de goede grond. Op de grens van de Veluwse zandgrond en de zware klei van het Zuiderzeegebied was het goed wonen.

Sudderend plan
”Old Putten” grenst aan de Zuiderzeestraatweg, tussen Amersfoort en Zwolle. Soms is het oorspronkelijke tracé niet helemaal meer herkenbaar, maar in grote lijnen ligt de oude tolweg onwrikbaar in het landschap en verbindt de plaatsen Nunspeet, Doornspijk, Elburg, Oldebroek en Wezep met elkaar. Langs de historisch rijke route bevinden zich twaalf landgoederen die tegelijk de verenigingen ”De Broeklanden” uit Oldebroek, ”Arent Thoe Boecop” uit Elburg, ”Nuwenspete” uit Nunspeet en ten slotte het streekarchivariaat samenbinden. Verenigingen waar het bestuderen van regionale geschiedenis vooropstaat.

„Het idee om in een gezamenlijke uitgave de geschiedenis van de Noord-Veluwse landgoederen te beschrijven, dateert al van tien jaar terug”, onthult Ad Sulman, historicus en eindredacteur. Zoals een goede wijn moet rijpen, leidde het sudderende plan tot een professionele en fraai vormgegeven paperback, samengesteld door deskundige vrijwilligers die twaalf landgoederen beschreven en fotografeerden. Boeiende historische feiten over bewoners en eigenaars, pikante anekdotes en bouwgeschiedenis worden afgewisseld met kleine details van een bijzondere flora en fauna.

Centraal commando
„Een landgoed is meer dan een fraai beeld waar wandelaars een ”ik stond erbij en ik keek ernaar”-gevoel aan overhouden.” Op de schouders van gastheer Rambonnet –zijn wortels liggen in het oude Franse adellijke geslacht van het slot Revigny– rust een zware taak: hij moet de buitenplaats in haar totaliteit instandhouden voor het nageslacht. „Het slechtste scenario duikt op als het alleen op een historische kaart is terug te vinden.”

Het beheer vereist een verbluffende veelzijdigheid. Zijn er weiden met vee, dan krijgt de landheer het totale pakket van de boer op zijn bord, inclusief het probleem van melkquota, mestoverschot en ruilverkaveling. Natuurgebieden vereisen dat ook een landheer zich aan voorschriften van natuurschoonwetten houdt. Doet hij zich dat niet, dan kan dit enorme fiscale gevolgen hebben. Als bosbezitter krijgt hij te maken met houtproductie en kapvergunningen. Ten slotte moet hij beslissen of zijn gebied wel of niet toegankelijk is voor het publiek.

Omdat veel landerijen nog altijd over een bijzondere flora en fauna beschikken, moet de landheer tegelijk alles over de waterstand weten. „Het is nog niet eens lang geleden dat het gerechtshof eindelijk heeft uitgemaakt dat de waterschappen ook verantwoordelijk zijn voor de waterhuishouding op een landgoed. Dan hebben we het nog niet gehad over de bescherming van het cultuurhistorische aspect. Het bijzondere karakter van het complex geheel in te passen in zo'n veelheid van regimes, vereist vakmanschap.

Wil je van een landgoed spreken, dan heb je het over die hele samenhang. Dat vraagt om een duidelijk beleid en een centraal commando. Wordt, om wat te noemen, het hoofdgebouw verhuurd als hotel of kantoor, de grond verkocht aan natuurbeschermingsorganisaties en worden de boerderijen verpacht, dan hou je misschien een verzameling nobele dingen over, maar de samenhang van het geheel is verdwenen. Het is geen landgoed meer.”

Genieten
”Old Putten” is klein, al is 17 hectare in de ogen van de burger een indrukwekkend bezit. „Misschien viel het u al op dat op sommige delen het gras niet is gemaaid”, zegt Rambonnet. „Daar groeit de zeldzame adderwortel.” Er wordt pas gemaaid als de Polygonum bistorta is uitgebloeid. Behalve daslook, alpenbes, prachtframboos, wilde akelei, beemdooievaarsbek en groene ossentong, groeien er zeer zeldzame bomen op het Puttense landgoed, zoals de zakdoekjesboom, de trompetboom, de tulpenboom, de pimpernoot en een bontbladige tamme kastanje.

„Mijn vrouw en ik voelen ons heel bevoorrecht dat we hier mogen wonen.” De eigenaar plaatst echter wel een kanttekening. „Het beheer vergt veel meer dan men over het algemeen denkt. Jammer is ook dat het belang van een landgoed voor de samenleving wordt onderschat. Ons bezit heeft naast de noodzakelijke economische kanten ook een duidelijke maatschappelijke functie.”

Die van ”Old Putten” is bij aankomst meteen zichtbaar. Het ligt verscholen achter een camping, een lustoord voor stiltegenieters. Dit jaar heeft iedereen tijdens Open Monumentendag (op 11 september) het voorrecht over het terrein te wandelen.

Stichting Kunstkring ”Old Putten” houdt met het geven van concerten op het buiten een oude traditie in ere. Een nieuw initiatief is een aantal culturele manifestaties. Deze lezingen en muzikale uitvoeringen hebben tot en met 19 augustus plaats op donderdagavond.

Tussen de bomen slingert de Puttenerbeek naar Elburg. Op het terras serveert mevrouw Ch. G. Rambonnet-Sloet van Oldruitenborgh hapjes met een adellijk gehalte. Als kroon op het zojuist verschenen boek. Tussen de yucca's, de speelse schaduwen op het gras en de bloeiende rozen, bevinden we ons in een schilderij van Monet.

Mede n.a.v. ”Tussen IJsselvliedt en Essenburg, landgoederen op de Noord-Veluwe”, eindredactie drs. A. Sulman; uitg. Drukkerij Bredewold, Wezep, 1999; 103 blz.; ƒ 22,50. De paperback is verkrijgbaar bij de plaatselijke boekhandels. Info: boekhandel Osinga, tel. 0341-25 23 57; boekhandel VEHA, tel. 0341-25 20 15.

Info culturele manifestaties: tel. 0525-68 19 38.