Poort van Vlaanderen werpt licht op schepen en sluizen

Terneuzen vanaf de
wal en het water

Terneuzen is oud. Ooit moet zeekapitein Willem van der Decken er nog hebben rondgestruind. De ruwe zeebonk die op Oost-Indië voer, woonde volgens de overlevering in de Havenstraat. Een legende verhaalt dat hij ondanks een hevige storm op Pasen de haven van Kaapstad durfde te verlaten. Zijn schuit schoot tot verbijstering van de omstanders met de zeilen tegen de wind in de haven uit. Na die tijd zwalkte het als spookschip over de oceanen en joeg het passerende zeelieden de stuipen op het lijf.

Terneuzen vernoemde een wandelroute langs historische plekken naar het spookschip. Willem van Oranje verleende het in Zeeuws-Vlaanderen gelegen dorp in 1584 stadsrechten. Tot in de 18e eeuw bleef de stad een bescheiden vlekje op de landkaart. Weinig herinnert aan die oude tijden. De meeste historische gebouwen, zoals de patriciërswoningen aan de Markt, verrezen aan het begin van de 19e eeuw na de aanleg van het Kanaal van Gent naar Terneuzen tussen 1825 en 1827.

Piet Gerreman, Terneuzenaar in hart en nieren, is bedenker van de wandelroute ”De Vliegende Hollander” en drijvende kracht achter de Poort van Vlaanderen. Enthousiast maakt hij je tijdens de wandeling deelgenoot van een brok historie. Toch is er veel verbeeldingskracht nodig om je voor te stellen hoe het eens was. Het hart van de huidige havenstad loopt over van winkels, cafés en eetgelegenheden. Oude gevels worden nogal eens door winkeletalages gedomineerd. Van de korenwindmolen rest niets. De haven is sinds lang uit het hart van de stad verdrongen. Vis- en paardenmarkt zijn verleden tijd.

Klaslokaal

Het meest aansprekend is de omgeving van de Vissteeg, het oudste deel van de Scheldestad. Schooldirecteur Okke van der Maas richtte er een oud pand als schoolmuseum in. De bescheiden ruimte herbergt een klaslokaal, lesmiddelen en een bundeltje pokkenbriefjes uit 1884. In een minuscuul huisje aan het Tuinpad woonden ooit veertien mensen. Na een bezoek aan het Tuinpad smakken zakelijk uitziende gebouwen je hardhandig in de tegenwoordige tijd. Ze zijn kenmerkend voor het centrum. Aan de Herengracht, ooit het domein van de dokter en de reder, hebben moderne bankgebouwen zich tussen historische huizen gewurmd. Ze etaleren met elkaar een ratjetoe van stijlen.

In de wandelroute zijn drie jonge monumenten opgenomen: de voormalige AMRO-bank uit 1901, het postkantoor dat in hetzelfde jaar werd gebouwd en het uit 1840 daterende Arsenaal. Het Arsenaal, in de volksmond ”De Bomvrije” geheten, maakte onderdeel uit van negen bastions die dienden als versterking van Terneuzen. Aanleiding voor de bouw was de Belgische opstand.

”De Vliegende Hollander” voert ook over een deel van de Scheldeboulevard. De bewering dat de Westerschelde de drukst bevaren rivier van Europa is, lijkt te kloppen. Die indruk wordt versterkt tijdens een culinaire stop in Paviljoen Westkant. Vanuit het restaurant heb je goed zicht op passerende zee-, binnenvaart- en vissersschepen.

Basculekelder
Terneuzen is de derde havenstad van Nederland. Haven en industrie vormen een belangrijke bron van inkomsten. Het Portaal van Vlaanderen maakt dat duidelijk. Tijdens een drie uur durend programma bekijken bezoekers onder leiding van een gids een film in het infocentrum, ze dalen af in de basculekelder van de Westsluis, bespieden de drie sluizen vanaf een uitkijktoren en maken een boottocht over het kanaal.

Het Kanaal van Gent naar Terneuzen en de sluizen bij Terneuzen zijn voor de Belgische havenstad van strategisch belang in de concurrentiestrijd met Antwerpen. Achter het sluizencomplex heeft de industrie bezit van de oever genomen. Als we richting Gent varen, vertelt gids Jack Huyser wetenswaardigheden over de links van ons gelegen fabrieken en de omgeving. Op de kolenopslag van OVET rijdt continu een waterwagen rond om de kolenbergen nat te houden. Daarmee hoopt het bedrijf zich boze huisvrouwen van het lijf te houden, die klagen over vuil geworden was. Pijpen van de kunststoffabriek Hydro Agri braken gekleurde wolken uit. Tijdens het passeren van bergen autobanden horen we dat een deel van het zwarte goedje een tweede kans in Nigeria krijgt.

De polder aan de rechterkant wordt grotendeels door een dijk aan het zicht onttrokken. Bij Sluiskil steken rode pannendaken boven het talud uit. Na het passeren van de draaibrug keert de boot om. Na een uur varen, zetten we voet aan wal en dalen af in de basculekelder van de brug over de Westsluis. Wie het treft, kan meemaken hoe het contragewicht van 380 ton over een raderwerk naar beneden draait, waardoor de brug opengaat.

Belletjesscherm
Vanaf de uitkijktoren zijn we er even later getuige van hoe de zeereus Rolnik in de richting van de Westsluis kruipt. De kapiteins van het Poolse schip en van de sleepboot geven een staaltje van stuurmanskunst weg. Niet alleen door de ramen van de uitkijktoren, maar ook via een radarscherm en door een verrekijker zijn hun verrichtingen te volgen. De 40 meter brede sluisdeur rolt open. Zonder brokken te maken, schuifelen de schepen naar binnen. Een scherm van belletjes voorkomt dat zout water het kanaal binnendringt.

Kort daarna kiest de Rolnik het ruime sop. Zijn zwarte rookpluim lijkt een afscheidsgroet aan de Scheldestad.

De wandelroute is verkrijgbaar bij de VVV, Markt 11, tel. 0115-695976.

Het programma in het Portaal van Vlaanderen start in juli en augustus dagelijks om 13.30 uur. Buiten die periode gelden andere openingstijden. De boot vaart wanneer minimaal tien personen aan het programma deelnemen. Informatie bij VVV Terneuzen.