De knipoog van
koning Darius

Toen Dierenpark Amersfoort vorig jaar tijdens een internationaal dierentuincongres in Groot-Brittannië zijn ambitieuze toekomstplannen ontvouwde, werd het muisstil. „Wat we naar voren brachten was écht iets nieuws voor onze collega's in de dierentuinwereld”, vertelt Henk Vis, die met echtgenote Astrid vanaf 1960 35 jaar lang het particuliere park runde. Inmiddels zijn de tekentafelschetsen werkelijkheid geworden en neemt de eigenaar de eerste fase van de Stad der Oudheid met een gevoel van trots in ogenschouw. „Geweldig!”

Een Siberische tijger werpt zijn machtige blik in de weelderige troonzaal van koning Darius. Vanwege de enorme, 4 centimeter dikke glaswanden hebben bezoekers de illusie de geweldige kat te kunnen aaien. Dat is precies de bedoeling. De ruimte geeft hun eveneens het gevoel bij de Perzische vorst op bezoek te zijn. Zelfs het interieur van geglazuurde bakstenen –lichtblauw, turquoise, mosgroen en donkergroen– benadert de oorspronkelijke situatie. Alleen wat voor Darius' troon door moet gaan wijkt behoorlijk van het authentieke ontwerp af. Een Koerdische timmerman kreeg alle vrijheid om het meubelstuk van kersenhout naar eigen inzicht te maken. Jong en oud mag er vrijelijk op plaatsnemen en kan ondertussen ontdekken dat de koning er een bijzonder belastingstelsel op na hield. Hij liet zijn onderdanen behalve met klinkende munt ook met wilde dieren betalen. Het liefst met tijgers!

Slordig werk
Het idee om de relatie tussen mens en dier in oude culturen zó uit te beelden, kwam uit de koker van Erik van Vliet. De oude stad beschouwt de enige dierentuinontwerper van Nederland als een „ode aan de dieren.” Talloze beesten drukten immers hun stempel op beschavingen. Een presentatie van alle antieke culturen bleek niet haalbaar. Desondanks verrezen er in het dierenpark zes kenmerkende gebouwen en situaties uit prechristelijke beschavingen rond de Middellandse Zee. Soms heel herkenbaar uit de Bijbel.

„Sumeriërs, Assyriërs, Perzen, Egyptenaren, Babyloniërs, Grieken en Romeinen zijn hier vertegenwoordigd. Hun culturen worden geassocieerd met dieren uit die tijd. Zo hielden de Sumeriërs geiten, schapen en ezels als huisdieren. De Assyriërs stonden bekend om hun leeuwenjacht en de Egyptenaren om hun cheeta's, heilige ibissen, bavianen en scarabeeën.”

Om een bijna natuurgetrouwe situatie te kunnen nabootsen, oriënteerde de bioloog en landschapsarchitect zich onder meer in het Leidse Rijksmuseum van Oudheden en het Louvre in Parijs. Op een verbluffende wijze wist hij oude, traditionele verblijven te camoufleren en afscheidingen zodanig te integreren dat ze nauwelijks herkenbaar zijn. „We wilden de afstand tussen mens en dier verkleinen. Waar mogelijk vervingen we tralies en oude kooiconstructies door glazen wanden.”

Om het resultaat zo echt mogelijk te doen lijken, werd ook van de bouwvakkers verlangd zich aan te passen; ze mochten –„net als de Sumeriërs, de eerste stedenbouwers”– soms slordig werk afleveren. „Het metselen ging eerst veel te netjes.”

Rattenplaag
De stenen aan de top van de Zigurrat kwamen inderdaad schots en scheef in de specie. De Sumerische tempelberg blijkt te zijn gebaseerd op een exemplaar dat 4000 jaar geleden in Ur der Chaldeeën stond. Vlakbij torenen 8 meter hoge zuilen omhoog. In huisjes naast deze kolossale Romeinse poort is zojuist een rattenplaag uitgebroken. De knaagdieren rennen overal rond. Aan de voet van de tempelberg ligt een kolonie klipdassen te pitten. De plompe, marmotachtige dieren –familie van olifant en zeekoe!– kunnen dankzij elastische voetzooltjes goed klimmen, een aspect waar kinderen niet zo gauw van ondersteboven raken. Het feit dat de uitwerpselen vroeger voor medicijnen en parfum werd benut spreekt veel meer tot hun verbeelding.

Het ongelooflijke verhaal over de wijze waarop Sumeriërs jachtluipaarden voor de jacht gebruikten, berust op betrouwbare bronnen. De cheeta's waren gemakkelijk te temmen en gingen als een windhond achter gazellen aan. Dankzij hun lange looppoten haalden ze wel snelheden van 75 kilometer per uur. Leuk wordt uitgelegd waarom deze poezen op stelten bijna nooit uitglijden.

De Assyrische koningen hadden ook als hobby jagen, maar dan op leeuwen. De vijf 'leo's' van Amersfoort hebben niets te vrezen. Ze hebben een luizenleven. Af en toe geeft er één een indrukwekkende brul (waarbij de borst zich als een geweldige blaasbalg welft), maar het liefst liggen de dames en heer uren te maffen. Voordat je het in de gaten hebt glijdt echter jouw grut de Assyrische leeuwenkuil in en stijgt er een vervaarlijk gegrom uit op. Daar vragen deugnieten om als ze zomaar een leeuwenpoot aaien...

Gewaagde presentatie
Wat zijn vorige werkgever –de Efteling– probeert te doen, wil directeur A. van Daele „bewust” ook in Dierenpark Amersfoort: kinderen vermaken. „8- tot 12-jarigen zijn onze belangrijkste doelgroep. We gebruiken dan ook allerlei grapjes om informatie te geven. De overdracht van kennis gaat daardoor veel beter.” Toch is het niet de bedoeling om in de Stad der Oudheid geschiedenisles te geven. „We blijven tenslotte een dierentuin. De dieren spelen de hoofdrol in een cultureel decor.”

Met het project –begroot op zo'n 6 miljoen gulden– wil de Amersfoortse zoo zich ook wat presentatie betreft van andere dierentuinen in Nederland onderscheiden. Van Daele: „We willen af van de ongeschreven regel dat we bezoekers moeten vertellen waar een dier precies vandaan komt, wat de draagtijd is en hoeveel jongen het ter wereld brengt. Wij zijn van mening dat ieder dier een eigen, voor bezoekers interessant en spectaculair verhaal te vertellen heeft en dat wij juist die verhalen aan het licht moeten brengen. Op een gewaagde manier, waarbij we constant een spanningsveld oproepen. Met hier en daar een knipoog, maar wat we tonen moet wel kloppen met de werkelijkheid. Iedereen moet hier met een glimlach rondlopen.”

Vuilnisbelt
in het najaar komt de tweede fase van de Stad der Oudheid in de steigers te staan. Het is de bedoeling dat de Akropolis, de hangende tuinen van Babylon, de woestijn der draken, de tempel van Luxor en de poort van Isjtar in het voorjaar van 2000 klaar zijn.

Het voorproefje dat de bezoeker echter nu al kan smaken, is zonder meer de moeite waard. In alle hoeken en gaten van de stad duiken verrassingen op. Bij de inrichting waren zo'n twintig ateliers betrokken. Ze maakten 'antieke' meubels, tegels, bijlen, maar ook tableaus en ornamenten. Zo werd Aristoteles' hoofd in een 'oude' tempelgevel gebeiteld. De wijsgeer was zijn tijd ver vooruit en schaarde walvissen en dolfijnen al onder de zoogdieren. Wellicht geïnspireerd door 's wereld eerste dierkundige kunnen kinderen hun eigen fantasiedier maken. Door in een dik Grieks tempelboek te bladeren.

Achter de tempelruïne poedelen stekelstaarteendjes (met blauwe snavel!) in een plasje. Boven het water balanceren kaalkopibissen op een tak. De zeldzame vogels ontpoppen zich als echte kwebbelaars. Een geluidswand laat ze zowel blij als boos zijn. Een andere soort, de heilige ibis, vliegt in Amersfoort eveneens frank en vrij boven je hoofd. Ondertussen scharrelen zadeljakhalzen en gieren op de vuilnisbelt bij Darius' paleis hun kostje bij elkaar. Verderop is het kamelenmarkt en probeert een bedoeïen een zwartkopschaap te ruilen voor mijn broek.

Dierenpark Amersfoort is 28 maart tot 30 oktober dagelijks open van 9.00 tot 18.00 uur. Tussen 2 juli en 22 augustus tot 21.00 uur. Informatie: 033-4616658.