Ankara's lachende gezicht
vooral niet laten verslonzen

Het was een historische dag voor het toerisme in Turkije, die 14e april van dit jaar. De Turkse federatie voor de horeca Turob organiseerde voor het eerst in de geschiedenis een groots congres in Istanbul om de obstakels voor verdere groei in de „gastvrijheidssector” aan de kaak te stellen. „Toerisme is het gezicht, het lachende gezicht van Turkije”, aldus Ali Gureli, de president van Turob. Over belangstelling hoeft Gureli niet te klagen. De president van de Turkse republiek was in eigen persoon hier gekomen om Turob een hart onder de riem te steken. Bovendien waren de Turkse ministers van toerisme, verkeer, cultuur en milieu aanwezig. Premier Yilmaz liet zich verontschuldigen omdat hij in Centraal-Azië op staatsbezoek was.

Investeringen
De superlatieven vlogen door de lucht. „Turkije heeft de grote uitdaging een voorbeeld te zijn naar andere landen die het milieu hebben verontreinigd door hun activiteiten in de toeristenindustrie”, aldus Tursob president Ali Gureli. „De Turkse toeristensector wil de leidende positie gaan krijgen en een voorbeeld geven aan de rest van de wereld”, zo vervolgde hij. Maar dan is zelfcontrole, het hooghouden van standaards, samenwerking en coördinatie tussen de diverse hoteleigenaren in de „gastvrijheidssector” (zoals de Turken de toeristenindustrie graag noemen) wel noodzakelijk, volgens Gureli.

De Turkse toeristenindustrie staat op dit moment garant voor wel 26 procent inkomsten voor de Turkse economie. Volgens de Organisatie voor Wereldwijd Toerisme (WTO) bezochten in 1996 maar liefst 8 miljoen toeristen Turkije, goed voor ruim 13 miljard gulden. Inmiddels zijn de cijfers over 1997 ook bekend. Afgelopen jaar bezochten 10 miljoen toeristen Turkije en zij droegen meer dan 16 miljard gulden bij aan de Turkse economie.

Voor dit jaar zijn de verwachtingen soortgelijk: 12 miljoen toeristen met meer dan 20 miljard gulden aan inkomsten voor Turkije. Indien deze trend zich voortzet, wordt Turkije de meest populaire bestemming van Europa.

Voornaamste industrie
De Turkse autoriteiten verwachten niet minder dan 25 miljoen toeristen in het jaar 2004. De meeste komen uit de Verenigde Staten en Europa, met aan de top Duitse bezoekers. Maar ook onder Russen en joden is Turkije in trek. Turkije is in hun ogen relatief goedkoop en redelijk dichtbij.

„Toerisme wordt Turkijes voornaamste industrie in de volgende eeuw. Het staat na de textielindustrie nu al op de tweede plaats als voornaamste bron van vreemde valuta”, aldus Barlas Kuntay, president van de Associatie voor Investeerders in Turks Toerisme (TYD). „We hebben onze projecten en investeringsmogelijkheden geopend voor de hele wereld. We nodigen onze buitenlandse collega's uit deelgenoot te worden van de toekomst van het Turkse toerisme”.

Om die woorden kracht bij te zetten is Turkije afgelopen najaar het gastland geweest voor de twaalfde conferentie van de WTO, bedoeld om over de vele aspecten van de internationale toeristenindustrie te discussiëren. Meer dan 120 ministers van toerisme uit heel de wereld en nog zo'n 800 andere afgevaardigden kwamen in oktober 1997 in Istanbul bijeen.

Congrestoerisme
Dat past helemaal in de strategie van Ankara. Hoewel 80 procent van de toeristen komt voor zon, zee en strand, beseffen de Turkse bewindslieden maar al te goed dat er nog vele andere vormen van toerisme zijn die voor promotie in aanmerking komen: toerisme speciaal gericht op de golfsport, bergbeklimmen, trek- en wandeltochten, wintersport, tot en met geloofstoerisme – en natuurlijk congrestoerisme. Steeds meer grote internationale congressen vinden plaats in Turkije, zoals de laatste VN-top van deze eeuw, de Habitat II-conferentie van juni 1996, waar maar liefst 25.000 mensen uit 185 landen in Istanbul bijeenkwamen om te confereren over de leefbaarheid van onze steden. De Turken hebben kosten noch moeite gespaard. De zomervakantie voor de schoolgaande jeugd werd in Istanbul zelfs twee weken vervroegd, puur en alleen om verkeersoverlast in de stad te voorkomen, ter wille van het soepel verlopen van de top.

Het imposante Lutfi Kirdar-congrescentrum in hartje Istanbul, waar nu het eerste Turob-congres plaatshad, is speciaal voor de Habitat II-top gebouwd, op mijn initiatief, aldus de trotse president Demirel. „Elke dag vinden ten minste vier of vijf grote internationale bijeenkomsten plaats in Istanbul”, zo weet mevrouw Gulay Sumerkan te vertellen. Ze is directeur-manager van Interforum, een bedrijf dat internationale conferenties organiseert in Londen en Istanbul.

Grootse plannen
Ze heeft grootse plannen voor conferenties op het gebied van energie, mode en textiel, het bank- en verzekeringswezen en internationale marketing. „Istanbul is een eldorado geworden voor het houden van grote conferenties en congressen”, aldus Sumerkan. Na de bouw van het Lutfi Kirdar-congrescentrum, Istanbuls eerste grote conferentiecomplex, wordt nu hard gewerkt aan een nog groter conferentiecentrum in de Istanbulse wijk Maslak.

Bovendien vindt president Demirel dat Istanbuls huidige dertig vijfsterrenhotels niet voldoende zijn om de stad verder om te toveren in een prestigieus congrescentrum. „Er moeten ten minste twintig luxueuze hotels bijkomen”, volgens de Turkse president. Maar internationaal congrestoerisme in Turkije is niet langer beperkt tot de kolossale metropool Istanbul met haar 15 miljoen inwoners. Ook steden als Izmir aan de Egeïsche-Zeekust en Antalya in het zuiden, aan de Turkse rivièra, hebben inmiddels de faciliteiten om een groot congres te herbergen.

Zo was Antalya vorig jaar oktober het decor van de elfde Wereld Bosbouw Conferentie, met 4000 afgevaardigden (inclusief vijftig bosbouwministers) uit 155 landen, opgezet om te discussiëren over verantwoorde bosbouw. Speciaal voor die gelegenheid stelde een rijke Turkse zakenman kapitaal beschikbaar om een congreshal in de vorm van een piramide neer te zetten. Het is slechts een van de vele voorbeelden die aantonen dat Turkije succes oogst met zijn investeringen en intensieve promotiecampagne in het buitenland.

Kosten noch moeiten
Als het aan de Turkse minister van toerisme, Ibrahim Gurdal, ligt, wordt die promotie nog verder geïntensiveerd. Vol trots vertelt hij de bezoekers van het eerste Turob-congres in Istanbul dat het Turkse ministerie van toerisme dit jaar in Moskou zelfs de eerste prijs heeft gewonnen op de Moskou Reisbeurs met haar presentatie van Turkije als vakantieland. „Overal in de wereld, van Japan tot en met de Verenigde Staten, maken wij reclame voorTurkije”, aldus Gurdal. Over het budget van zijn ministerie is hij niet erg te spreken. „Met een budget van 16 miljoen dollar (circa 33 miljoen gulden) per jaar voelen we ons erg beperkt in de vele mogelijkheden om Turkije te promoten”, zo houdt de bewindsman de aanwezige hoteleigenaars voor.

Aan de andere kant worden kosten noch moeite gespaard om de steeds groter wordende stroom toeristen te kunnen opvangen. Necdet Menzir, de Turkse minister voor verkeer, somt voor de congresgangers in Istanbul een lange en indrukwekkende lijst van projecten op die inmiddels net zijn afgerond of waar hard aan wordt gewerkt.

Luchthavens
Nieuwe luchthavens rijzen als paddestoelen uit de grond: in Antalya is afgelopen maand net een nieuwe luchthaven geopend. Ataturk Airport in Istanbul krijgt er binnenkort een grote terminal bij om in totaal 14 miljoen passagiers per jaar te kunnen verwerken. Een nieuwe luchthaven aan de Aziatische kant van Istanbul is in aanbouw, evenals in de stad Denizli, Nevsehir in Cappadocië (Centraal-Turkije) en het grote Zuidoost-Anatolië-project (GAP). Bodrum Airport is bijna klaar, zodat Dalaman en Izmir kunnen worden ontlast tijdens het hoogseizoen. De havencapaciteit moet in 2015 zijn verdubbeld om in totaal 400 miljoen ton goederen te kunnen verwerken. Ook de capaciteit voor jachten wordt nog steeds uitgebreid.

Een metro onder de Bosporus, de nauwe zeestraat die het Europese en het Aziatische deel van Istanbul van elkaar scheidt, moet de steeds groter wordende verkeersproblematiek in Istanbul oplossen, zodat de stad aantrekkelijk blijft voor toerisme en niet ten prooi valt aan de toenemende verkeersdruk. Een derde brug zou het stadsgezicht te veel aantasten volgens deskundigen.

Duurzame ontwikkeling?
Kan Turkije inderdaad een voorbeeldfunctie vervullen voor de rest van de wereld om te laten zien dat de toeristenindustrie het milieu kan sparen? Kan Turkije leren van de fouten die elders zijn gemaakt? De Turkse minister van milieu, Imren Aykut, is daarover niet zo optimistisch. „De Egeïsche kuststrook is al veranderd in één blok beton”, aldus de minister. En niet alleen de Egeïsche kust. De zuidkust dreigt eenzelfde lot te ondergaan en zelfs aan de Zwarte Zee verschijnen op veel plaatsen hotels en appartementen die moeten dienen als yazlik (zomerverblijf). De yazliklar dienen zeker niet alleen voor de buitenlandse toeristen. Iedere zichzelf respecterende Turkse familie heeft een tweede huis, waar men een groot deel van de zomer verblijft. Het is duidelijk een overblijfsel van de nomadencultuur die diep zit ingebakken in de Turkse volksaard.

Wildgroei
Wie Turkije tien tot vijftien jaar geleden voor het laatst bezocht en nu terugkomt, zal schrikken. Er zijn maar weinig ongeschonden stukjes kust meer over. Het is een complete wildgroei en de oproep van Turob-president Ali Gureli had tien jaar eerder moeten komen. Zomerverblijven, vakantiedorpen, luxe appartementen en flats bouwen aan de Egeïsche-, Zwarte- of Middellandse-Zeekust? Het is „big business. Als het milieu is uitgeput, is ook het toerisme uitgeput”, zo waarschuwt Aykut. „Niemand komt naar Turkije om betonnen blokkendozen te zien en om te zwemmen in een vervuilde zee”. Het toverwoord dat zowel minister van milieu Aykut als andere sprekers graag gebruiken, is “sustainable development”. Vrij vertaald betekent de term: duurzame ontwikkeling. Volgens president Demirel betekent het: streven naar perfecte kwaliteit en denken op lange termijn. Mevrouw Aykut probeert de term wat concreet te maken door te wijzen op de noodzaak van waterzuivering en een oproep aan de aanwezigen om de milieuwetgeving te respecteren.

Niet laten verslonzen
Maar hoe vindt de handhaving van die wetten plaats? Iedere Turk weet dat corruptie wijdverbreid is in de ambtenarij. Turkije staat voor de enorme uitdaging om “het lachende gezicht” van Turkije niet te laten verslonzen in een treurig en verlopen gelaat. Ibrahim Gurdal, de minister van toerisme, erkent in zijn toespraak ruiterlijk dat Turkije al een slechte reputatie heeft vanwege de ongeremde, buitensporige betonconstructies langs de kusten.

De komende eeuw moet Turkijes gouden eeuw voor het toerisme worden. Turkije ruikt geld en gouden bergen. Turkije heeft ontdekt dat het een land is met vier verschillende klimaten, waardoor twaalf maanden per jaar toerisme mogelijk is. Turkije heeft ontdekt dat het rijk is aan natuurschoon, prachtige stranden langs maar liefst drie zeeën, hoge bergen en diepe dalen. Turkije heeft ontdekt dat het een rijke cultuur en historie heeft, waar veel mensen op af komen. Turkije heeft het grote potentieel ontdekt dat voor het oprapen ligt.

Snel rijk
De vraag is echter of de jacht op het grote geld dat vele projectontwikkelaars al hebben geroken nog tegen te houden is. Het voornaamste doel van veel Turken is om in zo kort mogelijke tijd rijk te worden. Dat is een internationale kwaal die ook in Turkije wortel heeft geschoten en inmiddels als een woekerplant aan het groeien is. Turob-president Gureli deelt met alle bezoekers zijn zorg over rechtvaardige inkomensverdeling. Hij roept de genodigden op ervoor te zorgen dat ook de Turkse bevolking zal profiteren van de inkomsten uit de toeristensector.

Zodra ik het congrescentrum verlaat, word ik geconfronteerd met de noodzaak van zijn pleidooi. „Als je geld hebt in dit land, is het prachtig om hier te wonen. Maar heb je geen geld, dan is het een ramp”, vertelt de taxichauffeur mij. Hij blijkt Hikmet (wijsheid) te heten. Tijdens onze reis naar de veerboot over de Bosporus komt zijn tragische verhaal er langzamerhand uit. „Mijn vrouw zou vandaag aan haar longen worden geopereerd. Ik moest zorgen voor het benodigde bloed. Ik heb de 35 miljoen TL (circa 300 gulden) echter niet bij elkaar kunnen krijgen om het bloed te kopen”, legt Hikmet uit. De operatie kan niet doorgaan. Mijn taxichauffeur barst bij het afrekenen in tranen uit.