Ik had Groen misschien
afstandelijk gevonden

Midden in de oorlog kreeg ik de aanbieding om hun assistent te worden. Ik zou 100 gulden in de maand verdienen. De kamerhuur kostte al 130 gulden. Toch liet ik de kans om elders 150 gulden te verdienen schieten. Dat was ook niet genoeg om van te leven en bovendien lokte de Groen-uitgave me meer aan.

Mijn werk bestond uit het bekijken van brieven, nakijken van drukproeven, beantwoorden van vragen van Gerretson en Goslinga, annoteren van brieven enzovoort. Gerretson stuurde regelmatig een lijstje met vragen en dan kreeg ik de volgende dag een brandbrief met de vraag waar de antwoorden bleven...

Het was erg afwisselend werk. In openbare archieven en universiteitsbibliotheken was het vrij gemakkelijk zoeken, maar voor particuliere archieven van mensen met wie Groen contact had gehad, moest je echt op pad. Ik heb nog allerlei nieuwe brieven gevonden.

Gerretson heette heel lastig te zijn, maar ik kon erg goed met hem opschieten. Hij was echt gemakkelijk als je hem op de goede manier aanpakte. We hadden gevoel voor elkaar. Als we wat te bespreken hadden, moest ik met hem ergens gaan eten. Hij was zo doof als een kwartel. Op straat moest ik zijn arm vastpakken, want anders zou hij onder een auto komen. In het café praatte hij luidop over de oorlog. Dat kon natuurlijk niet, dus dan moest ik met veel beleid het onderwerp op een ander spoor brengen.

Gerretson was natuurlijk veel groter en knapper dan ik, maar voor zo'n bronnenuitgave hoef je niet echt knap te zijn, maar wel volhardend en nauwkeurig. Toen Gerretson in 1958 overleed, kreeg ik zijn opdracht. Goslinga stierf drie jaar later en toen ging zijn opdracht ook naar mij. Deel vijf en zes heb ik uiteindelijk helemaal alleen gedaan.

Ik heb me helemaal in Groen ingeleefd. Er is niks zo leuk als een briefwisseling. Dat is veel persoonlijker dan allerlei zakelijke stukken. Ik mocht ook overal rondsnuffelen, in archieven, bibliotheken, gemeentesecretarieën. Dat was toch veel leuker dan voor de klas staan?

Als ik Groen persoonlijk gekend zou hebben, zou ik hem waarschijnlijk afstandelijk gevonden hebben. Dat was hij niet voor goede vrienden. Met Elout van Soeterwoude ging hij bijvoorbeeld heel vriendschappelijk om. Groen was ook een heel emotioneel mens, al kon hij emoties goed beheersen.

Ik heb hem erg leren waarderen. Hij had een geweldig inzicht in de tijd. Voordat hij echt bekeerd was, had hij al gezien wat de desastreuze invloed van de Franse Revolutie was. Heel bijzonder is zijn werk ”Ongeloof en revolutie”. Wat hij daarin schrijft is haast profetisch. Hij was een kind van zijn tijd, maar eigenlijk stond hij boven zijn tijd. Daarom kun je dat boek nu ook nog heel goed lezen. Je kunt gemakkelijk kritiek op hem uitoefenen, maar dat doet geen afbreuk aan zijn principe: Dieu règne, God regeert. Dat geldt voor alle tijden.

Groens geschiedbeschouwing was baanbrekend. Voor hem waren voorspoed en zegen niet identiek, tegenspoed en vloek ook niet. Dat komt nu ook uit.

Ik ben onder de indruk van de strijd die Groen gevoerd heeft. Hij had de tijd niet mee. Net als nu overheerste het liberale denken. Hij heeft zich daar geweldig tegen verzet. Ik waardeer ook zijn strijd voor kerkherstel. Groen wilde hervormd blijven, want de papieren van de kerk waren goed. Uiteindelijk was hij heel ruimdenkend en had hij ook buiten de Hervormde Kerk zijn vrienden.

Dankzij Groen hebben we in Nederland een lange tijd gehad waarin de christenen veel te zeggen hadden. Groen heeft de grondslag gelegd voor de politieke bewustwording van het christelijke volksdeel. Kuyper heeft dat uitgewerkt en in praktijk gebracht.

Ik denk dat je door Groen te lezen een betere kijk krijgt op de tijd waarin we nú leven. Sommige dingen zijn natuurlijk achterhaald, maar het gaat om het principe: tegen de revolutie en voor het Evangelie.