Op zoek naar de
bronnen van Spa

Spa drijft op water. Al eeuwenlang weten mensen de bronnen die in en rond dit stadje ontspringen te vinden. De Romeinen waren de eersten die gebruikmaakten van de geneeskrachtige werking van het water in deze streek. Spa dankt zijn naam zelfs aan hen. ”Sparsa” is Latijn voor ”wat ontspringt”.

Opmerkelijk is dat de naam Spa internationaal een heel eigen leven is gaan leiden. Neem het Engels. Als een Brit over „a spa” spreekt, bedoelt hij een kuuroord. En als Nederlanders een „spaatje rood” bestellen, willen ze eigenlijk een glas koolzuurhoudend en ongezoet mineraalwater.

Pierre le Grand
In de 16e eeuw werden de fundamenten gelegd voor de reputatie die Spa als kuuroord wist te verwerven. Heel wat grote namen deden in de loop der jaren het stadje in de Ardennen aan. Tsaar Peter de Grote –een van de bronnen is naar hem genoemd–, Karel II van Engeland, Monteverdi, Christina van Zweden, Victor Hugo. Op een groot schilderij in het gebouw waar de bron Pierre le Grand (Peter de Grote) ontspringt, staan alle beroemdheden die een tijdlang in Spa verbleven op een rijtje afgebeeld. Ze kwamen naar de bronnen om ervan te drinken en zodoende verlichting te vinden voor allerhande kwalen.

Wat aantallen bezoekers betreft, lag de bloeitijd van Spa zo'n eeuw geleden. Een groot aantal Jugendstil-gebouwen herinnert er nog aan. Op het hoogtepunt kwamen er per jaar wel 100.000 kuurgasten naar Spa, weet gids Albert Warnimont. Tegenwoordig zijn dat er nog maar zo'n 6000. Ze komen niet om het water te drinken, maar om erin te baden. De Thermen, een imposant en nogal druk versierd gebouw uit 1868, biedt allerlei verschillende arrangementen aan. Het varieert van turf- en koolzuurgasbaden tot thermale douches. Alles in stijl: de badkuipen zijn geheel van koper, wie zich erin laat drijven heeft uitzicht op nogal barokke plafondschilderingen. Er zijn overigens plannen om de thermen te verhuizen naar nieuwbouw op een heuvel net boven Spa.

Vergane glorie
Anno 2001 straalt het stadje Spa op een sympathieke manier vooral vergane glorie uit. Geen hordes dagjesmensen, geen straten vol souvenirwinkels. Wel een paar musea –onder andere over Spa als kuuroord– en het park de ”Sept-Heures”, waar de kuurgasten na het eten gingen wandelen. Gewoon een overzichtelijk stadje met een aantal aardige gebouwen. In het centrum staan ook nogal wat voormalige hotels en pensions leeg. Ze worden gesloopt of verbouwd tot appartementencomplexen. Het is zeker geen openluchtmuseum. Wel een aardige stad om te verblijven en de geschiedenis op te snuiven. En een prima uitvalsbasis voor wandelingen in de omgeving.

De deuren van het gebouw waar de bron Pierre le Grand ontspringt zijn nogal verveloos. Maar ze gaan wel iedere dag open. Een stadsbewoner komt er een fles water tappen. Bezoekers kunnen tegen een geringe vergoeding een bekertje kopen en ook een slokje nemen. Licht koolzuurhoudend en nogal metalig van smaak: een beetje alsof je bloed proeft. Albert Warnimont wijst op de roestige aanslag in de marmeren fontein. Afgezet in de loop der jaren. Deze bron is namelijk bijzonder ijzer- en mineraalrijk.

Loofbomen
Naar schatting zijn er in Spa en directe omgeving 300 verschillende bronnen. Met elk weer een andere watersamenstelling. „We zitten hier dicht bij het natuurgebied de Grote Venen. Al de bronnen hier worden daarvandaan gevoed. Eigenlijk zijn de Grote Venen het reservoir van Spa”, zegt Warnimont. Heel langzaam sijpelt het water vanuit het omvangrijke en een paar honderd meter hoger gelegen veengebied naar beneden. Vijftig jaar duurt dat. Onderweg passeert het allerlei natuurlijk filters: veenmos, turf, klei, zand, vuursteen, leisteen. De hoeveelheid mineralen die een bron bevat, wordt bepaald door de route die het water aflegt.

Natuurliefhebbers heeft de directe omgeving van Spa veel te bieden. Er zijn tal van wandelingen uitgezet, die met en zonder gids gelopen kunnen worden. „Dat is het mooiste hier. De heuvels, de bossen en de bronnen”, vindt Albert Warnimont. Op de meest onverwachte momenten kan er tussen de loofbomen zomaar een bron opduiken. Al dan niet omgeven door een bouwwerk van menselijke makelij.

Wie meer opheeft met het ruigere werk, kan niet om de Grote Venen heen. Het is een gebied van 1300 hectare met moerassen, vennen en bossen, waar een bars klimaat heerst. „Het regent hier veel en het is altijd een paar graden kouder dan beneden”, legt Warnimont uit. Een metershoge uitkijktoren biedt op heldere dagen een imposant uitzicht.

Blauw en rood
De opbrengst van een deel van het water van Spa belandt al sinds jaar en dag in een fles. Het bedrijf Spa Monopole –open voor bezoekers– begon in 1921 met het bottelen van water. Tegenwoordig worden daarvoor twintig verschillende bronnen gebruikt. De namen op de flessen verwijzen daarnaar.

Spa blauw komt uit een bron die Reine –Frans voor koningin– heet. Het water is genoemd naar Marie-Henriette, de vrouw van de Belgische koning Leopold II. Zij bracht de laatste jaren van haar leven in Spa door. Het water uit de bron Reine bevat erg weinig mineralen. Hetzelfde geldt voor het populaire Spa rood, afkomstig uit een bron met de naam Barisart. Overigens zijn de bubbels in dit water niet origineel: in de fabriek wordt er koolzuurgas aan toegevoegd. Nog betrekkelijk nieuw maar tegelijk heel oud is de inhoud van de flessen met een groen etiket en de naam Marie-Henriette. Dit water is wél van nature koolzuurhoudend. En de bron was al in 16e eeuw bekend. Maar Spa Monopole bottelt het licht bruisende maar wel mineraalrijke water pas sinds 1992.

Vooral Nederland heeft wat met het bronwater van Spa Monopole. Van de jaarlijkse productie van 2 miljoen liter wordt 60 procent in ons land afgezet. Dat zal ongetwijfeld te maken hebben met de kwaliteit van het water. Maar niet onbelangrijk is ook dat Spa Monopole in Nederland een van de eerste bedrijven was die –een jaar of twintig geleden– begonnen met de verkoop van dit product. Voordien kwam water in ons land uit de kraan: bronwater in een fles was onbekend. En zo kon het gebeuren dat Spa rood een algemene aanduiding werd voor koolzuurhoudend bronwater. Ook al zijn er inmiddels heel wat kapers op de kust in de vorm van gebotteld water uit allerlei andere bronnen.

Meer informatie over Spa, de Hoge Venen, de Thermen en Spa Monopole is verkrijgbaar bij het Office du Tourisme, Place Royale 41, Spa, tel. 0032 87795353, fax 0032 87795354.