Vuurboetsduin zag de Lutine zinken
Door N. Sterk
VLIELAND – Is een vuurtoren te laag, dan ziet de zeeman hem niet omdat de kromming van de aarde het licht verbergt. Te hoog is ook fout, want bij mist schijnt de lamp dan over de sluier heen. Omdat Vlieland een van Europa's hoogste duintoppen heeft, is een kleine toren voldoende. Op Vuurboetsduin (45 meter, 203 treden) staat sinds 1909 het 18 meter hoge afgezaagde topje van de oude vuurtoren uit IJmuiden.
Als de haven van Harlingen wegzinkt in de mooiweernevel, doemen Vlieland en Terschelling op aan de einder. De lage stuifdijk van vogelparadijs Griend doet nauwelijks mee, al is het eiland van de Noordse stern een intrigerend stukje nieuwe schepping. Geen twijfel mogelijk: Vlieland mag het kleinste bewoonde waddeneiland zijn, het is ook het hoogste. En daarmee het hoogste punt van Friesland. De veerboot Oost-Vlieland moet de geul nemen die hem even buitengaats brengt. Vlak langs de plaats waar twee eeuwen terug het vermaarde goudschip Lutine aan de grond liep en verging.
Toen begin jaren negentig de dames Smit-Kroes en Maij-Weggen veel vuurtorenpersoneel wegbezuinigden, bleef er voor torenwachter Germ Veenstra weinig anders over dan de toren zelf te pachten van de gemeente, die hem op haar beurt weer pacht van Rijkswaterstaat (RWS), de onderhoudsinstantie. Veenstra, beheerder van een kampeerboerderij, baat de toren sinds die tijd uit als toeristische attractie, daarin bijgestaan door Wietse Kikstra, tevens conciërge van de mavo-school en badmeester. Beiden zijn vrijwilliger bij de reddingsbrigade KNRM.
Zenderwoud
Aan het automatische licht doen ze niets. Elke nacht stuurt de kwikdamplamp van 2000 Watt, zeventig keer versterkt door het lenzenstelsel, zijn stralen tot 20 zeemijlen (37 kilometer) ver. Het karakter van 'Vlieland' is 2 seconden aan, 2 seconden uit, in vuurtorentaal ISO 4 seconden. Ieder jaar bezoeken zo'n 15.000 toeristen de toren en de aangebouwde kustwachtpost op stelten. Op beide bouwwerken staat een woud van zenders voor politie, RWS, Libertel, KNRM, brandweer, Meldpost Waddenzee en voor oliemaatschappijen, die de toren op het Vuurboetsduin gebruiken als vast punt voor de plaatsbepaling van hun olie- en gasleidingen.
Bij calamiteiten zijn Veenstra en Kikstra ook onbetaald steevast boven. „Schepen begeleiden buiten branding en brekers, want wij kennen het vaarwater met alle ondiepten.” Vlak voor het eiland langs ligt de vaarroute vanuit Harlingen richting open zee, 15 kilometer noordelijker ligt de grote scheepvaartweg. „Bij noordwest 10 of 11 is het hier heel mooi”, zegt Veenstra, die, net als alle Vlielanders, graag jut.
Drie jaar geleden verging voor hun ogen een Deens lichtschip, in januari 1998 liep een met sojabonen geladen bulkcarrier aan de grond. De laatste grote vangst voor alle strandjutters was een lading sigaretten, twee containers vol en voor het merendeel droog. Kikstra: „Ik had acht grote dozen sigaretten op m'n fiets, en ik rook niet eens.”
Plaaggeest
In de stormachtige nacht van 9 op 10 oktober 1799 verging in het IJzergat de ”Lutine”, het legendarische fregat uit Britse en Franse dienst. De ”plaaggeest” voer van Yarmouth naar Cuxhaven, als invaller, omdat de gewone postschepen niet konden terugkeren van Hamburg naar Londen door de aanhoudende westenwind. De Lutine kreeg een grote, spoedeisende betaling mee. Met een injectie van contant geld en edelmetaal wilden Engelse handelsbanken en kooplui de economische crisis in Hamburg bestrijden.
Het met goud en zilver beladen schip kwam echter nooit aan. Onder verdachte omstandigheden verging het met man en muis, net boven Vlieland. In de storm en regen waren de vuurboeten –schalen waarin een vuur brandde– van Terschelling en Vlieland onzichtbaar, áls ze al hebben gebrand. „Noord-noordwester storm, laag water, en daar ging de Lutine”, zegt Veenstra. Door de torenkijker is in zee de gele stok zichtbaar die de plaats markeert waar de goudvracht onder het zand moet liggen. „Een Harlinger tandarts houdt er een andere theorie op na. Op de geduide plek lag volgens hem slechts de opbouw van het schip, die eraf brak, en 200 meter westwaarts ligt het goud en zilver.”
Aan Vuurboetsduin grenst het Bokkendal, waar landgeiten van Staatsbosbeheer de laagte begrazen in het kader van een waterwinningsproject. Op loopafstand is de broedkolonie van lepelaars.
In een verre duinvallei staat de asfaltinstallatie van Rijkswaterstaat, nu nog in gebruik om de strekdammen te onderhouden die de Vlielandse kustlijn vasthouden. Vanaf volgend jaar wordt dat werk gestopt. De zandsuppletie aan de overkant van de vaargeul wordt uitgebreid. „Goedkoper, en beter voor het milieu”, zegt Veenstra.
Hoogtepunten in het landschap van de lage landen. We trekken van provincietop naar provincietop. Steeds een stukje hoger. Van Flevoland met 8,3 meter boven NAP als hoogste punt, tot Limburg met 322 meter.
