„Gewelddadigheid neemt niet toe”

Pedagoog De Winter, in Utrecht hoogleraar jeugd, gezin en levensloop, neemt de klacht dat de jeugd steeds makkelijker geweld gebruikt met een forse korrel zout. „Dat kun je niet staande houden als je kijkt naar de lange termijn, dus niet naar de laatste tien, vijftien jaar, maar naar de eeuwen die achter ons liggen. Natuurlijk veranderen er dingen in het gedrag van de jeugd, maar dat is vaak marginaal. Recente onderzoeken tonen bijvoorbeeld aan dat kinderen de laatste jaren vroeger met criminaliteit beginnen. We spreken dan over de zogenaamde 12-minners. Maar wat lees je in bronnen uit 1539? „Een kleine jongen van een jaar of dertien”, schrijft de middeleeuwse auteur, „begaat tegenwoordig misdaden die in onze tijd alleen nog maar door tien robuuste kerels samen gedaan werden”. Dat is bijna letterlijk hetzelfde als wat je nu hoort”.

Apocalyps
Afgeven op de jeugd is van alle tijden, weet De Winter. „Je zag dat al in de antieke culturen, bij de oude Grieken, Romeinen en Egyptenaren, in het jodendom en in het christendom. Men ging ervan uit dat elke volgende generatie per definitie in fysieke en in morele zin zwakker moest zijn dan de vorige. Dat heeft, zo heb ik me door een theoloog uit laten leggen, te maken met de apocalyps: het denken in termen van een eindtijd. Het gaat allemaal naar beneden. Angst voor de toekomst leidt tot negatief kijken naar de jeugd. Het is een bijna universeel gegeven dat men zich zorgen maakt over jongeren”.

Op harde feiten zijn die zorgen echter zelden gegrond, stelt De Winter. „Als je al die vooroordelen gaat onderzoeken, blijken ze of niet waar te zijn of niet bewezen te kunnen worden. Er wordt gezegd dat de jeugd geen normen en waarden meer heeft. Dat is volstrekte nonsens. Sommige jongeren lappen normen en waarden aan hun laars, maar verreweg de meeste hébben ze wel. Sterker nog: de jeugd houdt er dezelfde normen en waarden op na als volwassenen. Ze streven allemaal naar gezondheid, een gezin, een goede baan, leuke kinderen. Jongeren hebben de naam egoïstisch en materialistisch te zijn, maar velen van hen zetten zich toch in voor allerlei maatschappelijke doelen, variërend van Greenpeace tot bejaarden helpen”.

Wakker Nederland
De Winter pakt een krantenknipsel van zijn bureau uit De Telegraaf van ruim een week geleden. „Kijk, hiermee wordt wakker Nederland dan wakker gemaakt: “Geweld is voor de jeugd normaal”. Maar als je na die kop verderleest, ontstaat er een veel genuanceerder beeld. Het bewuste onderzoek geeft aan dat het maar om een klein deel van de jeugd gaat. Dat kleine deel vindt geweld in bepaalde situaties acceptabel. Maar welke situaties dat zijn, weet je niet. Of ze zelf geweld willen toepassen? Je weet het niet. Misschien vinden ze het alleen maar leuk af en toe naar een cowboyfilm te kijken”.

„Als je het over een langere termijn bekijkt, zou je zelfs kunnen zeggen dat met het intreden van de democratie geweld in onze samenleving steeds meer is uitgebannen. De bekende socioloog Norbert Elias heeft dat beschavingsproces heel knap beschreven. Het geweldsmonopolie is naar de overheid gegaan. Het op straat uitvechten van conflicten met sabel of pistool, de zogenaamde duels, komt steeds minder voor. De moraal is verinnerlijkt”.

Peuk
Toch hebben veel burgers het gevoel dat geweld toeneemt. De Winter: „Ik denk dat dat komt doordat onze tolerantie tegenover geweld is afgenomen. Enige tijd terug was prominent in het nieuws dat een groep pubers, ik meen uit de Achterhoek, een sigarettenpeuk had gedoofd op het lichaam van een andere puber. Grote koppen in de kranten. Toen ik dat las, dacht ik: Hé, dat is mij ook overkomen. Ik was een jaar of veertien en lag met een vriendje op het strand van Texel. Opeens sprong ik een gat in de lucht: iemand had een sigarettenpeuk op mijn buik uitgeduwd. Denk je dat ik naar de politie of naar de krant liep? Dat kwam absoluut niet in mij op”.

„Zo heeft iedereen wel eens zinloos geweld meegemaakt. In het water geduwd, boekentas afgepakt en in brand gestoken. Je hoort de wildste verhalen. Het punt is dat we in onze tijd minder tolereren. Begrijp me goed: dat is heel positief. De andere kant van het verhaal is dat een aantal excessen, zoals de zaak-Meindert Tjoelker, er door de media wordt uitgelicht, waardoor een desastreus beeld ontstaat van de héle jeugd”.

Versmalling
Dat negatieve, door volwassenen gecreëerde beeld, leidt tot een ongunstig, schadelijk opvoedingsklimaat. De Winter: „Jongeren hebben het nodig zich gewaardeerd te voelen”. Bovendien leidt dit negatieve beeld tot een versmalling van het overheidsbeleid voor de jeugd. „Het staat allemaal zo in het teken van het disciplineren, het in bedwang houden. Terwijl het maar om een kleine groep van probleemjongeren gaat. Met 85 procent van de jeugd gaat het goed, maar alle aandacht richt zich op die 15 procent waar problemen mee zijn. De echt persistente criminelen vormen een nog kleiner groepje. Maar daar gaat wel het meeste geld heen”.

Daardoor raken andere zaken in de knel, signaleert De Winter. „Als je aan de jeugd zelf vraagt wat nu hun grootste probleem is –en ik heb dat in allerlei onderzoeken gedaan– dan wijzen zij niet zozeer op het gezin. Ja, daar zijn ook vaak problemen, maar in het algemeen gesproken zijn jongeren heel loyaal richting hun thuis. Ze vinden dat hun ouders best goed opvoeden. Maar jongeren in achterstandswijken ervaren vooral een lacune in de schil die om het gezin heen zit: de buurt, de school”.

Kaalslag
„Ouders alleen kunnen een kind niet opvoeden. Dat is in de geschiedenis nog nooit vertoond. „It takes a whole village to raise a child”, zegt men wel. Naast het gezin moet er een omgeving zijn die als overloop, als opvang, als communicerend vat dient. Juist in die omgeving zijn als gevolg van overheidsbeleid de laatste jaren gaten gevallen. De wijkagent is verdwenen. De school is groot en onpersoonlijk geworden. In het jeugdwelzijnswerk is in de jaren tachtig een enorme kaalslag geweest. Er zijn minder buurthuizen. Het is deze sociale onachtzaamheid waarvan we als maatschappij de rekening gepresenteerd krijgen”.