Gewoon druk of alle
dagen heel druk

Willem-Jan heeft ADHD-symptomen. Twee jaar zat hij in mijn mentorklas op het Goudse Driestar College. De basisschool had hij redelijk doorlopen. Hij had moeite om zijn mond te houden en was vaak oncontroleerbaar in zijn gedrag. Ontbrak er structuur en regelmaat, dan was het voor hem reuze moeilijk om zijn aandacht erbij te houden. Hij moest nu eenmaal op storende gebeurtenissen in de klas reageren met praten en bewegen. En ging hij over de schreef, dan was hij ook moeilijk meer te stuiten. Een ADHD'er leert slecht van zijn fouten en is niet in staat de gevolgen te overzien.

Voor veel leerkrachten zal dit herkenbaar zijn: die ene leerling die zo moeilijk te sturen is, dat handhaven in de klas regelmatig onmogelijk blijkt. Hebben we als docenten geen mogelijkheden zulke jongeren in de klas te houden?

R. A. Barkley publiceerde in 1995 het boek ”Diagnose ADHD. Een gids voor ouders en hulpverleners.” ADHD-kinderen worden gekenmerkt door aandachtstekort, impulsiviteit en hyperactiviteit. De organisatiestructuur van de school vereist echter dat de kinderen stil kunnen zitten, onafhankelijk kunnen werken en hun spullen kunnen organiseren. In het voortgezet onderwijs heeft een leerling al gauw twintig docenten, die verschillen in stijl en regels.

Hoeveel jongeren met ADHD zijn er? De schattingen variëren van 1 tot 5 procent. Op een school van 3500 leerlingen zou dit ongeveer honderd leerlingen zijn. Verschillende van de jongeren met ADHD zijn echter al voordat ze naar het voortgezet onderwijs gaan, naar het speciaal onderwijs vertrokken.

Complimentjes
Voor de kinderen waar het over gaat, is goede communicatie tussen ouders en school essentieel. De ouders dienen de mentor in te lichten. De mentor draagt deze kennis dan weer over aan de rest van het team.

Het al dan niet aannemen van hulp, aanwijzingen en terechtwijzingen wordt in belangrijke mate bepaald door de relatie tussen leerling en docent. Eén van de kenmerken van ADHD is dat een leerling niet leert van zijn fouten. Een mentor moet dus in ieder geval beschikken over een grote mate van geduld.

ADHD-kinderen hebben nog meer dan anderen behoefte aan structuur, aanmoediging en controle. Structuur door vaste regels consequent te hanteren, maar ook door vermijding van zoveel mogelijk prikkels. Zet een leerling met ADHD op een plaats met weinig afleiding, vlakbij het bureau.

Aanmoediging is belangrijk. Dit ”geven van aandacht” geordend en systematisch laten verlopen, vereist grote vaardigheid. Een docent moet een leerling met ADHD als het ware 'betrappen' op goed gedrag. Streef ernaar om twee tot vier keer te belonen vóór er gestraft wordt. Dat verhoogt ook het gevoel van eigenwaarde.

Controle van gedrag behelst meer dan alleen maar controle op het huiswerk. Het omvat eigenlijk al het gedrag. Korte standjes, zonder emotie uitgesproken, zijn zeer doeltreffend, evenals frequent oogcontact. Voorkom een negatieve spiraal.

Beloning
Een beloningssysteem heeft de drie elementen structuur, aanmoediging en controle in zich. Een leerling met ADHD kan punten verdienen met goed gedrag, terwijl negatief gedrag bestraft wordt met aftrek. Bij een afgesproken hoeveelheid punten krijgt de leerling een beloning. Dit kan een privilege zijn of iets tastbaars.

Het is zinvol om een ”thuisgebonden beloningssysteem” te hanteren: Het aantal punten of een waardering gaat mee naar huis en daar wordt de beloning gegeven. In het cursusjaar 1999-2000 is zo'n beloningssysteem, het PlussenSpaarPlan, op het Driestarcollege uitgeprobeerd.

Het is van belang dat de ouders achter de aanpak van de school staan. Bovendien is het fijn als ouders een beloning in het vooruitzicht stellen als het vereiste aantal punten wordt gehaald.

Er moet een geschikte klas uitgezocht worden. Daarbij moet onder meer gelet worden op de grootte en de sociale structuur van de klas. Door de klas in te lichten, wordt verantwoordelijkheid gevraagd en gegeven aan klasgenoten: „Maak 'm niet aan de gang.”

Docenten moeten kennis hebben van de achtergrond van ADHD en de opzet van het beloningssysteem. Voor een ADHD-leerling is het hele cursusjaar begeleiding nodig. Het is belangrijk om direct aan het begin van het jaar met het PlussenSpaarPlan te beginnen, om gewoonten in te slijpen.

Veel strategieën zijn simpelweg goede onderwijsmethoden, maar enkele gelden in het bijzonder in de begeleiding van een jongere met ADHD: geduld hebben, rustig blijven en niet boos worden. Bereid zijn om steeds weer opnieuw te beginnen.

Inzet
Elk mens is uniek en ADHD komt nooit alleen. Het betekent een intensieve begeleiding. Er moet 'maatwerk' geleverd worden. Het is dan ook goed om de grenzen van de mogelijkheden van de school in de gaten te houden. Kan een school de gewenste begeleiding bieden? Is er genoeg deskundigheid of motivatie om die deskundigheid op te doen? Aan de andere kant: een (grote) school heeft veel mogelijkheden. Dit onderzoek laat zien dat, ook al wordt een doel niet bereikt, een goede begeleiding erger voorkomt.