Kok naar Brussel?

Zijn opvolger verkeert thans in geheel andere omstandigheden. Vanuit verschillende Europese hoofdsteden wordt druk uitgeoefend op premier Kok om zich beschikbaar te stellen voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Hij wordt bij uitstek gezien als de man die Europa uit de crisis kan halen. Zijn politieke kleur past ook goed bij de sociaal-democratische signatuur van de meeste Europese regeringen.

Kok zelf heeft zich tot dusver uitgesproken voor een kandidaat uit Zuid-Europa. De Europese crisis kan gezien worden als een botsing tussen de zuidelijke en de noordelijke moraal. Een botsing waarbij de strengere, door het protestantisme geïnspireerde moraal van de noordelijke landen de overwinning behaald heeft. Om de spanningen tussen Noord en Zuid niet verder te vergroten, zou een kandidaat-voorzitter uit een van de zuidelijke landen nu voor de hand liggen.

Daarnaast is het de grote vraag of Kok als premier kan opstappen. Is dat geen kiezersbedrog? En kan de coalitie zomaar onder een nieuwe premier worden voortgezet? Wie zou dat trouwens moeten worden? Valt de PvdA zonder Kok niet in een diep gat?

Binnen de PvdA wordt er verschillend geoordeeld over de vraag of Kok het kan maken om tussentijds naar Brussel te vertrekken. Minister Peper beschouwt dat vooral als een zaak van Kok zelf. Oud-minister Van Dam en partijvoorzitter Van Hees vinden daarentegen dat zo'n overstap volstrekt niet kan. De D66-er Van Mierlo is van mening dat er dan nieuwe verkiezingen gehouden moeten worden.

Zeker dat laatste gezichtspunt is voor de PvdA niet aantrekkelijk. Premier Kok is onmiskenbaar een stemmentrekker van formaat, zoals Lubbers dat voor het CDA was. Zonder Kok zou de VVD wel eens als de grootste partij uit de bus kunnen komen. Het voortbestaan van de paarse coalitie staat daarmee op het spel.

Nu is die coalitie toch al duidelijk aan slijtage onderhevig. Zowel op het financiële vlak als daarbuiten wordt men geconfronteerd met flinke stormen en verraderlijke klippen. Misschien dat het een ervaren stuurman als Kok lukt om het schip drijvende te houden. Voor zijn opvolger zal dat veel moeilijker zijn. Worden er nieuwe verkiezingen gehouden, dan liggen alle opties open.

Dat de Tweede Kamer moet worden ontbonden wanneer de premier overstapt naar een andere functie, is op geen enkele wijze in de Grondwet voorgeschreven. Er zijn hierbij ook geen precedenten. D66 is altijd voorstander geweest van een direct gekozen minister-president. In die benadering past ook dat een premier niet vervangen kan worden buiten de kiezers om.

Maar die D66-aanpak heeft het bij de herziening van de Grondwet niet gehaald. Bij het vertrek van de premier Kok naar Brussel is er geen dwingende reden om tussentijds verkiezingen te houden, evenmin als zijn overlijden dat zou zijn.

Duidelijk is wel dat de paarse coalitie er door het vertrek van Kok niet steviger op wordt. De PvdA komt zwakker te staan en dat zullen de andere partijen zeker uitbuiten. Alles bij elkaar zou dat voor Kok wel eens een reden kunnen zijn om niet in te gaan op de Europese lokroep.