EU in crisis na
aftreden Commissie

De twintig leden tellende Commissie, het dagelijks bestuur van de EU, is vannacht afgetreden na een rapport van een comité van wijzen, met als voornaamste conclusie dat zij de controle over het ambtelijk apparaat is kwijtgeraakt. „In het licht van het rapport van de wijzen hebben de twintig leden eenstemmig besloten terug te treden”, aldus Santer.

Duitsland wil dat de Commissie in ieder geval aanblijft tot na de verkiezingen van het Europees Parlement in juni, is in regeringskringen in Bonn vernomen. Bij de benoeming van nieuwe commissarissen zou zo met de mening van de kiezers rekening kunnen worden gehouden. Ook zou de nieuwe ploeg die de Commissie van voorzitter Santer gaat vervangen, voor 5 jaar moeten worden aangesteld, en niet alleen voor een overbruggingsperiode.

Duitsland is momenteel voorzitter van de Europese Unie. De Duitse bondskanselier Schröder spreekt vanmiddag met commissievoorzitter Santer over de gevolgen van het aftreden van alle twintig commissarissen.

Premier Kok en Schröder willen de nu ontstane situatie niet „dramatisch” noemen. Kok zei dat het een blamage voor Europa zou zijn geweest als de Europese Commissie niet zou zijn teruggetreden. „De Commissie heeft het kritische rapport van de wijze mannen serieus genomen en haar verantwoordelijkheid gekend.” Later deze week zullen de Europese regeringsleiders overleggen over de voorzieningen die moeten worden getroffen om de nu ontstane leegte in Europa op te vullen. Er moet zo snel mogelijk een nieuwe Commissie komen, vinden Kok en Schröder. Later vandaag zal hij over deze kwestie verantwoording afleggen in de Tweede Kamer. Schröder was vandaag in Den Haag, als onderdeel van een rondreis langs diverse Europese hoofdsteden.

In een eerst reactie noemde de demissionaire Belgische EU-commissaris Van Miert, verantwoordelijk voor concurrentiebeleid, het rapport „onevenwichtig”. Het steekt hem dat het rapport de hele Commissie beschuldigt, terwijl „enkele tientallen ambtenaren de fout in zijn gegaan”. Van Miert meent dat van alle commissarissen alleen de Franse Edith Cresson over de schreef is gegaan.

Incompetentie
De Oostenrijkse commissaris voor Landbouwzaken, Fischler, zei dat het rapport het gezag van de Europese Commissie heeft ondermijnd. Volgens hem kan Europa niet functioneren zonder een doeltreffende en geloofwaardige Commissie die het vertrouwen geniet van de andere Europese instellingen en burgers.

Al enkele jaren wordt de Europese Commissie onvoldoende verantwoordelijkheid en haar overbelaste ambtenarenapparaat incompetentie verweten. Zowel individuele leden van het Europees Parlement als de Europese Rekenkamer kwamen herhaaldelijk met dergelijke aantijgingen. Sinds de schorsing van de Nederlandse Commissieambtenaar Paul van Buitenen in januari van dit jaar is de zaak echter in een stroomversnelling terechtgekomen. Van Buitenen werd geschorst omdat hij dossiers over incompetentie van EU-commissarissen aan de Groene fractie in het europarlement had verstrekt.

Een motie van wantrouwen tegen de Commissie haalde in januari net geen meerderheid in het Parlement. Maar de ernstig verzwakte Commissie werd gedwongen een gedragscode voor eurocommissarissen in het leven te roepen. Bovendien werd een comité van wijzen ingesteld, dat alle beschuldigingen van fraude, vriendjespolitiek en corruptie ging onderzoeken.

Dat comité, wiens leden voormalige rechters en rekenkamervoorzitters zijn, ondervroeg onder voorzitterschap van de Nederlander André Middelhoek de afgelopen maanden elf eurocommissarissen.

Hoewel vooral de eurocommissarissen Cresson en de Spanjaard Manuel Marin (landen rond Middellandse Zee en Midden-Oosten) onder vuur lagen, is de Commissie na presentatie van het rapport en bloc afgetreden. De Europese verdragen staan het niet toe dat het Parlement afzonderlijke commissarissen naar huis stuurt.

Het rapport van de onderzoekscommissie spreekt over vriendjespolitiek en financiële onregelmatigheden door drie eurocommissarissen, met name de Franse oud-premier Edith Cresson. „Commissaris Cresson is meerdere jaren niet opgetreden tegen bekende, ernstige en voortdurende onregelmatigheden”, luidde het harde oordeel. Verder werden de Duitse commissaris voor regionale ontwikkeling Monika Wulf-Mathies en de Portugees Joao de Deus Pinheiro, commissaris voor betrekkingen met ontwikkelingslanden, genoemd.

Het drietal wordt bekritiseerd wegens het in dienst nemen van vrienden en bekenden. Cresson benoemde een haar bekende tandarts tot wetenschapsadviseur, Wulf-Mathies had een bevriende jurist aangesteld als naaste medewerker, terwijl Deus de Pinheiro een zwager in dienst had genomen. De commissie noemde deze benoemingen twijfelachtig.

Het is voor de eerste keer in de 42-jarige geschiedenis van de Europese Unie dat een Commissie is opgestapt. Het aftreden kon niet op een slechter moment komen. De regeringsleiders van de 15 EU-lidstaten komen volgende week in Berlijn bijeen voor een afluiting van de al anderhalf jaar durende gesprekken over de herschikking van de EU-financiën. Die aanpassing is nodig om de nieuwe leden, vooral uit Oost-Europa, op te kunnen nemen. De crisis binnen de Commissie zal de regeringsleiders zeker afleiden.

Santer zal vandaag een gesprek hebben met de voorzitter van het Europees Parlement, José-Maria Gil-Robles, en de afgevaardigden inlichten. Landbouwcommissaris Franz Fischler oordeelde dat de autoriteit van de Commissie beschadigd is en besloot daarom als eerste op te stappen. De Commissie volgde daarop zijn voorbeeld.

De voorzitster van de socialistische fractie in het europarlement, Pauline Green, riep de hele commissie eerder gisteren op af te treden. Zij dreigde bij uitblijven van een dergelijke stap opnieuw een motie van wantrouwen tegen de Commissie in te dienen. De socialisten zijn de grootste fractie in het Parlement. Een in januari ingediende motie van wantrouwen werd met een krappe meerderheid weggestemd, maar leidde uiteindelijk wel tot het onafhankelijke onderzoek.

Onderbouwing
In het rapport zelf wordt niet opgeroepen tot het ontslag van een van de 20 eurocommissarissen, die allen hebben ontkend iets verkeerds te hebben gedaan. Verscheidene europarlementariërs zagen in het rapport echter een onderbouwing voor hun eis dat in ieder geval Cresson moet opstappen. Ofschoon Santer zelf geen commissaris tot aftreden kan dwingen, zei hij eerder dat er conclusies zullen worden getrokken uit de bevindingen van de commissie.

De onderzoekscommissie deed de aanbeveling snel hervormingen door te voeren waardoor functionarissen persoonlijk aansprakelijk gehouden kunnen worden voor misstanden. De structuur en de werkwijze van de Europese bureaucratie zijn daarvoor nu te ondoorzichtig.

Het onderzoek werd gelast na beschuldigingen, vorig jaar december, van de Nederlander Paul van Buitenen, die als accountant bij de EU werkzaam was. Hij werd met een half salaris op non-actief gesteld.

De kans op een terugkeer van Hans van den Broek in een nieuwe, tijdelijke Commissie is volgens PvdA-europarlementariër Dankert „uiterst gering”. Volgens Dankert hangt dat niet zozeer af van het oordeel over Van den Broek door het comité van wijzen, als wel van de samenstelling van de huidige paarse regering. „Het lijkt er al langere tijd op dat paars II geen CDA'er meer op die post wil.” Ook Kok wilde vanochtend niet ingaan op de vraag of Van den Broek in die nieuwe Commissie kan terugkeren.

Dankert vindt het verder een goede zaak dat de commissie de eer nu aan zichzelf heeft gehouden. „Anders hadden we nog een maand moeten wachten op een stemming in het parlement, waarvan de uitslag voor de hand lag.”

De PvdA-europarlementariër is voorstander van de aanstelling van een nieuwe commissie, vanaf komende zomer. Deze zou dan een vol jaar moeten aanblijven. „We moeten de termijn voor de benoeming van de commissie die eigenlijk begin volgend jaar moet aantreden met een half jaar oprekken”, aldus Dankert.

Hervormingen
De oud-voorzitter van het Europees Parlement pleit verder voor ingrijpende hervormingen van het ambtelijk apparaat. Daarover moet het comit'e van wijzen komend najaar aanbevelingen doen. „Er moeten spelregels komen voor het hele ambtelijk apparaat.”

Dankert noemt de suggestie van CDA-europarlementariër Maij-Weggen dat ook de hoogste commissie-ambtenaar, de Nederlandse secretaris-generaal Trojan, moet opstappen „wel erg voorbarig”. Trojan was vanmorgen niet voor commentaar bereikbaar.

Op de financiële markten in het Verre Oosten, waar de handel in volle gang was na de bekendmaking, wist de koers zich na de daling ook weer ies te herstellen. In Europa luidde een van de eerste koersen 1,0885 dollar tegenover een slotkoers van 1,0940 dollar gisteren. Etienne Reuter, hoofd van de vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Hongkong, zei dat het vertrek van de commissie niet echt een grote invloed op de koers zal hebben.

De relatieve zwakte van de munteenheid ten opzichte van de dollar is eerder het gevolg van het verschil in economische prestaties tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten, aldus Reuter. Valutahandelaren houden het er echter op dat het vertrouwen in de euro is verminderd en dat het slechts een kwestie van tijd is totdat de koers weer een dieptepunt bereikt.