Nijkerkse beroering herdacht met dienst en conferentie

Opwekking is slechts
door geloof te verstaan

Waren de geruchtmakende bekeringen in de plaatselijke kerk en in het dorp 250 jaar geleden een 'beroering' of een 'opwekking'? Dat was een van de belangrijkste vragen tijdens een bijeenkomst, gisteren belegd door een Nijkerks comité.

De beroeringen volgden op een indringende preek van ds. Gerardus Kuypers over Psalm 72:16. Een grote pamflettenstrijd was er het gevolg van. „Je was voor of tegen”, stelde gisteren theoloog en kandidaat drs. J. Fekkes, schrijver van het boek ”Nieuwkerk, een lichtbaken op de Veluwe”, dat gisteravond werd gepresenteerd door directeur D. L. Aangeenbrug van uitgeverij Groen. Volgens Fekkes was ds. Kuypers de katalysator van veranderingen die al maandenlang in Nijkerk gaande waren. Hij wees alle wetenschappelijke verklaringen van de beroeringen („slechts hulpwetenschappen”) van de hand: „Er was in Nijkerk sprake van een opwekking, en die is niet door de rede maar alleen door het geloof te verstaan.”

Edwards
Drs. W. van Vlastuin, hervormd predikant te Katwijk aan Zee, belichtte de relatie tussen de beroeringen in Nijkerk en de Amerikaanse opwekkingsprediker Jonathan Edwards. „Vanuit Amerika was men via tijdschriften, die verslag deden van de toenmalige internationale opwekkingsbeweging, op de hoogte van de gebeurtenissen in Nijkerk. Edwards zag 'Nijkerk' zelfs als vrucht op gebed om opwekking. Toch waarschuwde hij voor het gevaar dat de duivel zich, zoals vaak het geval is, meester maakt van een opwekking, onder meer door deze door onregelmatigheden of in een overgeestelijke „en dus vleselijke” richting te sturen.”

Opwekking is een intensivering van het gewone werk van de Heilige Geest, gepaard met buitengewone effecten, aldus ds. Van Vlastuin. „Er komt een nieuwe zekerheid, meer diepgang, naamchristenen worden wakker geschud en in de maatschappij ontstaat er een reformatie van zeden.” De predikant onderscheidde twee aspecten: „Essentieel is het werk van de Heilige Geest, waarin ervaring en vreugde een legitieme plaats hebben. Incidenteel zijn de lichamelijke en psychologische effecten. Maar het eerste overstijgt elk psychologisch en sociologische niveau.”

Het viel dr. H. Vreekamp, secretaris Raad voor Kerk en Israël van de Hervormde Kerk, op dat er in Nijkerk geen sprake was van visioenen, maar van beroeringen door het Woord. „Het oogde enigszins methodistisch: de toevlucht tot Jezus werd genomen na een fase van verbrijzeling. De roep „Geef mij Jezus” klonk nadat de grond weggeslagen werd onder de Veluwse voeten.” Dr. Vreekamp plaatste de beroeringen in het licht van de verhouding tussen kerk en Israël. Er is volgens hem een band met het visioen van het dal van dorre doodsbeenderen uit Ezechiël, waar ook sprake is van een beroering. „Opwekking is ook dat God Zijn volk opwekt uit de dood van de ballingschap. Opwekking is ook de stichting van de staat Israël als teken van Gods trouw.”

Van der Groe
Zowel prof. J. van den Honert als de 'boeteprediker' Th. van der Groe stond uiterst negatief tegenover de Nijkerkse beroeringen. Volgens dr. P. T. van Rooden waren de verschijnselen in strijd met een rustige en ordelijke visie op bekering, „het braaf luisteren naar een verlichte predikant.” Volgens dr. J. van Eijnatten zou Van der Groe de bekeringen in Nijkerk „te gemakkelijk en daarom bij voorbaat voor verdacht houden.”

Ds. Van Vlastuin zag Van der Groe echter niet als „een bekrompen theoloog.” Van der Groe kende wel de in zijn omgeving wonende Groenewegen, die emoties als een belangrijk kenmerk van de Heilige Geest zag. Verder wist hij volgens de Katwijkse predikant te weinig van de Nijkerkse gebeurtenissen af en waren deze hem alleen bekend van „horen zeggen.”

Zowel Edwards als Kuypers was bang voor geestdrijverij: het wezen van de Heilige Geest is geen beroering, maar kennis van zonde en Christus, van het nieuwe leven. „Dat alles kan eventueel gepaard gaan met beroeringen, maar die mogen niet gelijkgesteld worden aan het werk van de Heilige Geest.”

Gebreken/gaven
Gisteravond had in de Grote Kerk, dé historische plek van de beroeringen, een bijeenkomst plaats waarin prof. dr. W. van 't Spijker het historisch verhaal vertelde. Prof. dr. M. J. van Lieburg zei, als medisch historicus, onder andere dat de zogenaamde 'moederkorentheorie' niet vol te houden is. Er zou een voedselvergiftiging hebben plaatsgehad via gegist koren. Hij waarschuwde voor het met doorgeschoten wetenschappelijke theorieën het werk van de Geest weg willen redeneren.