„Ontmanteling dreigt voor
gereformeerde geschiedvisie”

Dat zei H. J. van Berkum zaterdag in Gouda tijdens de najaarsvergadering van de KLS, de Kontaktvereniging van Leerkrachten en Studenten. Van Berkum, directeur van de Calvijnschool in Ederveen, sprak samen met drs. A. A. van der Schans over het onderwerp “Pleidooi voor een gereformeerde geschiedbeschouwing”.

Van der Schans, docent geschiedenis aan hogeschool De Driestar, kritiseerde eveneens de poging van Van Eijnatten om het klassieke Bilderdijk-beeld „omver te sabelen”. „Een christenhistoricus zal zich nooit ente nimmer uitleveren aan een deterministische of relativistische omgang met de geschiedenis. De geschiedenis moet beoordeeld worden. Ook over de feiten moet het licht van de Schrift schijnen”.

Vrede van Munster
De KLS-bijeenkomst was georganiseerd naar aanleiding van de Vrede van Munster, 350 jaar geleden, een gebeurtenis waarbij Nederland erkend werd als een zelfstandige, onafhankelijke natie en de oorlog met Spanje officieel beëindigd werd. De vrede was geen keerpunt in onze geschiedenis, betoogde Van der Schans. De bepalingen waren een erkenning van de bestaande toestand. De Driestar-docent vond de gebeurtenissen rond het ontstaan van de Republiek een groter wonder.

Een grote meerderheid was in 1648 voor de vrede met Spanje. Van der Schans waarschuwde voor de valkuil van een eenzijdige benadering van de tegenstanders van de vrede. Er was bij de meest consistente tegenstanders van de vrede, namelijk de Staten van Zeeland, geen sprake van uitsluitend religieuze, noch uitsluitend economische motieven. Maximiliaan Teellinck is vrijwel de enige en de meest uitgesproken vertegenwoordiger geweest aangaande dit punt. Ook Voetius was bang voor aantasting van de gereformeerde religie. Andere calvinistische tegenstanders van de vrede waren Van der Schans niet bekend.

Van Berkum wilde de rol van de religie meer benadrukken. Hij wees daarbij op het verzet van Voetius tegen het Spaanse verzoek om de roomse religie weer toe te laten in de Meijerij van Den Bosch. „Moeten wij bij de beoordeling van de betekenis van de Vrede van Munster niet met name dit godsdienstige aspect centraal stellen en van doorslaggevende betekenis achten? Of mogen we anno 1998 deze vrede door een fundamentele herwaardering beschouwen als een opmaat naar een verenigd Europa?”

Volksuitverkiezing
Beide sprekers gingen in op de benaming van Nederland als het Israël van het Westen. Van Berkum stelde dat de zinsnede van Dordt dat God het Evangelie aan het ene volk meer zendt dan aan het andere, een „zekere vorm van volksuitverkiezing” is. Met Van der Schans deelde hij de mening dat dit niet exclusief was. De gedachte van het Israël van het Westen kon volgens hem ook niet alleen toegepast worden op de kerk der hervorming in de Nederlanden.

KLS-voorzitter drs. P. H. op 't Hof citeerde in zijn openingswoord ds. Kersten, voor wie het tegenbeeld van Israël de kerk is, maar in de wetten van Israël liggen normen en leringen voor elke staat.

Van der Schans toonde zich in dit opzicht huiverig om te spreken van een uitverkiezing omdat de gereformeerde vaderen juist in de Dordtse Leerregels (die onder meer gaan over de verkiezing) deze term vermeden. Ook waren Oranje en Nederland geen openbaringsbronnen. Hij waarschuwde voor het contextloos overplaatsen van een oudtestamentisch begrip in de nieuwtestamentische tijd. Hij had er geen moeite mee om de geschiedenis van dit land als „bijzonder beweldadigd” te beschouwen. De tijdgenoten hebben Nederland wel als een uitverkoren natie begrepen, erkende hij.

Een christen denkt internationaal, aldus Van der Schans. „De scheidslijn loopt niet nationaal, maar geestelijk. Delen in het heil wordt niet langer door nationaliteit, maar door geloof bepaald”.