De soepele zijde
van de Turken

Opmerkelijk: een nieuwe kerk in een overwegend islamitisch land. In Ankara keken de tientallen aanwezige veiligheidsagenten verbaasd toe hoe de kerk volstroomde met afgevaardigden van de Turkse regering, ambassadeurs en vertegenwoordigers van de internationale en Turkse pers. „Ik ben erg blij met deze kerk in Ankara. Ankara is zowel centrum van het oude Galatië waar Paulus in de eerste eeuw na Christus kerken stichtte, als hoofdstad van het moderne Turkije”, aldus Andrew Hoard tijdens de openingstoespraak. Hoard is voorzitter van de kerkenraad en woont sinds 1989 in Ankara.

Tolerantie
„Het beeld van het Westen over de islam is verkeerd. Islam betekent geen tirannie en onderdrukking, maar tolerantie. De toestemming voor het stichten van deze kerk is het bewijs”, aldus Yusuf Kalkan, die namens het Turkse ministerie van godsdienstzaken de openingsceremonie verrichtte.

De IPKA bestaat sinds oktober 1990 en kwam tot voor kort samen in hotels. De IPKA telt circa 150 leden, afkomstig uit onder andere de Verenigde Staten, Korea, Duitsland, Nederland en Turkije. In de vier miljoen inwoners tellende hoofdstad zijn hooguit 400 christenen, van allerlei denominaties, verspreid over slechts enkele kerken.

Hoard is bijzonder enthousiast over de medewerking die hij tot op heden van de autoriteiten kreeg om de kerk te openen. „Wat jullie doen, is erg goed voor Turkije”, zei minister Husamettin Ozkan, verantwoordelijk voor het departement godsdienstzaken. Ozkan is de rechterhand van vice-premier Bulent Ecevit en lid van de liberale Democratische Socialistische Partij (DSP).

Rechtspersoon
Aangezien een kerk in Turkije geen rechtspersoon kan zijn, heeft de IPKA het gebouw niet gekocht. Hoard: „Niemand weet hoe je hier juridisch gezien een kerkgebouw kunt bouwen of kopen. Als kerk hebben we het recht om samen te komen, maar alles wat in eigendom is, komt op naam van een individueel persoon”.

De Griekse en Armeens-orthodoxe kerken, reeds bestaande kerken op het terrein van ambassades, consulaten en synagogen, zijn officieel erkend door de Turkse overheid en vallen onder het Verdrag van Lausanne, dat Turkije in 1923 ondertekende. Voor het stichten van een nieuwe kerk is echter niets geregeld.

„Alleen artikel 24 van de seculiere grondwet bepaalt dat men het recht heeft om samen te komen voor godsdienstoefeningen”, aldus een in Istanbul werkende advocaat. „Om die reden is dit een historische gebeurtenis. Voor het eerst in de geschiedenis erkent men op het hoogste niveau een protestantse kerk”.

Lease
De IPKA heeft meer dan 150.000 gulden geinvesteerd in het gebouw en een leasecontract voor tien jaar afgesloten. Maandelijks betaalt men meer dan 6000 gulden huur.

Evenmin als het het juridisch gezien mogelijk is een kerkgebouw te kopen, is het ook onmogelijk een fulltime predikant aan te stellen. Wij kunnen geen werkvergunning voor hem aanvragen. Ook dat is wettelijk nog niet geregeld, zegt Andrew Hoard. „Technisch gezien is de nieuwe kerk dus slechts een plaats van samenkomst. Ik had pas een discussie met de veiligheidspolitie. Ze vertelden mij dat ze erg bezorgd waren dat we een bord zouden ophangen met onze naam erop. „Jullie zijn geen kerk, maar hebben wel de vrijheid om samen te komen”, aldus het commentaar van de politie. Na afloop van de officiële opening moesten de borden weer van de muur worden afgehaald”.

Volgens de veiligheidspolitie is ook voor een crèche en een zondagsschool officieel toestemming nodig van het ministerie van onderwijs in het geval Turkse kinderen de lessen zouden bijwonen. In Turkije is het illegaal om te proberen de godsdienst van kinderen beneden de 18 jaar te veranderen.

Fenomeen
Is de opening van de IPKA een signaal van een soepeler houding van de Turkse overheid naar christenen? Onder de circa 65 miljoen inwoners bevinden zich slechts 90.000 christenen, waarvan ten minste 60.000 Armeens-orthodoxen. De kleinste christelijke minderheid is de protenstants-evangelische gemeenschap, met naar schatting zo'n 1000 gelovigen. De helft daarvan zijn Turken met een islamitische achtergrond.

Over welke christenen hebben we het hier? Protestantse christenen zijn een geheel nieuwe groep voor Turkije, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Armeens-, Grieks- of Syrisch-orthodoxe christenen. „In de jaren zeventig dacht de overheid dat al die nieuwe protestanten deel uitmaakten van een ongure, politieke beweging. De islam is namelijk een erg politieke godsdienst”, aldus een kerkleider. Als gevolg daarvan werden velen vervolgd, gearresteerd en in de gevangenis gezet. „We hebben die periode wat de grote steden betreft inmiddels achter ons”, licht hij toe. „We hebben nu te maken met individuele personen die het moeilijk vinden als moslims van geloof veranderen. Buiten de grote steden vinden nog steeds vreselijke toestanden plaats. Familieleden willen soms niets meer met hen te maken hebben”.

Toekomst
John Baker: „Ik vermoed dat het aantal protestanten minstens tot 50.000 of tot 100.000 moet groeien voordat de groep in de ogen van politici een serieus onderwerp van gesprek is en men aan wetgeving gaat denken. Maar het is heel onvoorspelbaar. Het kan best zijn dat er over vier maanden al een wetsvoorstel ligt. Het kan ook heel goed zijn dat er nooit wetgeving komt”.

Voor Turgay Ucal, Turks predikant van de eerste Presbyteriaanse Kerk in Istanbul, is de wettelijke status geen groot punt. „Ik rapporteer alles wat we doen aan de overheid en heb in de afgelopen jaren nog nooit enige druk van de autoriteiten ervaren”. Ucal heeft van de anglicaanse kerk in Istanbul permissie gekregen om een meer dan honderd jaar oud kerkje te gebruiken, dat de anglicanen slechts eens per maand gebruikten. Een degelijk kerkgebouw is belangrijk, heeft hij ervaren. Het samenkomen in een huis of appartement wekt bij veel mensen de indruk dat het om een sekte zou gaan”.

In het voetspoor van de IPKA heeft ook de (protestantse) Internationale Kerk in Antalya, een bekende badplaats met bijna een miljoen inwoners, plannen om een kerk te bouwen. Het project zal naar schatting meer dan 350.000 gulden kosten.