Seculiere joden ontdekken
eigen religieuze traditie

Dat zei prof. Aviezer Ravitzky, verbonden aan de Hebreeuwse Universiteit te Jeruzalem, gisteravond in Amsterdam tijdens een lezing over “Godsdienstige en seculiere Israëli's: een culturele oorlog?” De lezing vond plaats in het kader van een deze week gehouden zomercursus over joods fundamentalisme, georganiseerd door de Amsterdam-Maastricht Zomer Universiteit en het Joods Historisch Museum. Prof. Ravitzky was een leerling van Jesaja Leibowitz, de orthodoxe filosoof die een uitgesproken voorstander was van de scheiding tussen kerk en staat.

Niet seculier
Israël blijkt zeker geen zuiver seculiere staat te zijn geworden. De rabbijnen hebben nog steeds grote invloed op de bekende riten rond geboorte, huwelijk, dood en overgang tot het jodendom. Slechts iets meer dan 10 procent van de Israëli's zegt niet in God te geloven. Ongeveer 50 procent van alle bewoners gelooft dat de Thora op de berg Sinaï tot stand is gekomen. „Een waterscheiding tussen orthodoxen en seculieren is moeilijk aan te geven, omdat de meerderheid het midden tussen deze uitersten houdt. Ze zijn gewone mensen en daarom niet consistent”.

Prof. Ravitzky begon zijn verhaal met uiteenlopende voorspellingen van twee wetenschappers uit de jaren veertig. De ene zei dat Israël na twee generaties een geheel seculiere staat zou worden, die helemaal zou vervreemden van de godsdienstige voorvaderen. De ander voorspelde dat religieuzen het gezicht van de staat zelfs zouden bepalen. „Na vijftig jaar heeft niemand gelijk gekregen”, concludeert Ravitzky. „Er is nu zelfs een tendens waarneembaar dat beide groepen rekening willen houden met de andere. De religieuzen dachten vijftig jaar geleden dat de seculieren wel religieus zouden worden, en de seculieren dachten dat de religieuzen vanzelf wel uit het land zouden verdwijnen. Geen van beide voorspellingen is uitgekomen”.

Grote kansen
Ravitzky ziet grote kansen voor een plurale samenleving. Wat er zich aan conflicten afspeelt, getuigt van een groeiende polarisatie; anderzijds zijn de kansen op een vreedzaam samenleven gegroeid. Hij pleitte voor een openheid die meer is dan tolerantie, „want anders is er geen acceptatie van de ander”. De hoogleraar uit Jeruzalem constateerde dat zowel liberale als orthodoxe joden nu iets zien in het zionisme, terwijl ze dit beiden hebben bestreden. Hij interpreteerde deze hernieuwde belangstelling als een toenemend inzicht in de culturele wortels van de joodse traditie.

Een seculiere jood is eigenlijk een tegenstrijdigheid, stelde Ravitzky, evenals een seculiere christen. „Het is een historisch ongeluk, dat eens zal verdwijnen”. Hij merkte op dat het jood-zijn iets heel anders is dan het christen-zijn. „In Israël wordt op elke school uit de Bijbel gelezen, maar voor de ene school is het een puur religieuze tekst, terwijl hij voor de andere de culturele traditie weerspiegelt. Er zijn mensen die dit onderwijs geheel willen seculariseren, maar dat is in Israël niet mogelijk”. De hoogleraar bestreed de mogelijkheid om een van beide opties te kiezen, maar legde de nadruk op de vraag hoe de eigen traditie is te interpreteren.

Antizendingswet
Prof. Ravitzky werd gisteravond opgevoerd als kenner van het veelzijdige religieuze spectrum in Israël. Toen hem echter gevraagd werd naar zijn mening over het voorstel van een antizendingswet, zei hij niet eens van het bestaan ervan af te weten. Wat staat er eigenlijk in dat wetsvoorstel? vroeg hij nieuwsgierig, verbaasd over het feit dat deze zo veel commotie teweegbrengt in het Westen.