De les van Willem I

De Nederlandse kroonprins Willem en de Russische grootvorstin Anna Paulowna trouwden met pracht en praal. Hun huwelijk werd op 21 februari 1816 voltrokken in het toenmalige Sint-Petersburg. Bij het wisselen van de ringen klonken 51 kanonsschoten. De huwelijksdag kende twee kerkelijke plechtigheden. De Grieks-orthodoxe dienst vormde de wettige huwelijksvoltrekking. Toen deze dienst beëindigd was, liep de stoet direct naar de Witte Zaal in het paleis. Daar had direct aansluitend een hervormde dienst plaats.

De Waalse predikant La Saussaye overhandigde een trouwbijbel en legde het koninklijke echtpaar in de sobere zaal van het paleis de handen op. De Russische gasten keken toen hun ogen uit omdat alle religieuze pracht en praal, kruis, icoon, wierook en wijwater, ontbrak. Een schril contrast.

Opmerkelijk is dat een goed jaar later het eerste kind, ook een Willem, in Brussel ten doop werd gehouden en dat het echtpaar moest beloven de kleine protestants op te voeden. Ook is het in dit verband opmerkelijk dat bij het overlijden van Anna Paulowna, de zuster van tsaar Alexander I, er ook twee kerkelijke plechtigheden plaats hadden: een Grieks-orthodoxe en een hervormde dienst.

Pope en priester
Een voltrekking van het huwelijk waarbij naast de pope een rooms-katholieke priester volwaardig aanwezig is, is voor een oosters-orthodox theoloog ondenkbaar, aldus Van der Voort. Een Orthodox meisje dat met een niet-kerkelijk ingeschreven jongen trouwt: vergeet het maar. Was Marilène oosters-orthodox geweest, de commotie was achterwege gebleven. Het stel was of hervormd of Orthodox getrouwd.

In Rusland en Griekenland bijvoorbeeld liggen de verhoudingen tussen de Orthodoxe Kerk en andere groepen gevoeliger dan in Nederland of de rest van Europa, licht Van der Voort toe. In Griekenland wordt iedereen geacht Orthodox te zijn. Maar je merkt dat gemengde huwelijken tussen Orthodoxen en christenen van andere denominaties gewoon gesloten kunnen worden. Alleen is een stel dat kerkelijk andere banden heeft tijdens de dienst met slechts één kerk verbonden: die welke de huwelijksvoltrekking uitvoert.

Ondenkbaar
Een hervormde jongen die in Rusland of Roemenië met een Orthodox meisje trouwt, kan rustig naar de priester stappen, zegt priester Van der Voort. Dat huwelijk zal bevestigd worden. Een oecumenisch huwelijk waarbij en priester en dominee beiden op basis van gelijkwaardigheid participeren, noemt hij echter ondenkbaar. „Het is wel voorstelbaar dat een dominee in een Orthodoxe dienst de schriftlezing verzorgt of heel, heel misschien een preek verzorgt”. Maar de liturgische handelingen moeten door de Orthodoxe priester worden verricht. Dat heeft te maken met het gegeven dat ook voor Orthodoxen het huwelijk een sacrament is. In de Orthodoxie wordt het huwelijk door de dood niet ontbonden. Hertrouwen kan dus niet. Hoewel ook de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) het huwelijk als sacrament ziet, zijn er wel andere belemmeringen tussen die kerk en de Orthodoxie.

Orthodox voordeel
Van der Voort sloot zelf verschillende malen een, wat hij noemt, gemengd huwelijk. Maar dan ging het wel uitsluitend om gewone Orthodoxe diensten. De priester stuitte een keer op een probleem: een Roemeens-orthodox meisje wilde trouwen met een Nederlandse jongen. Maar de jongen wist niet van welke kerk hij lid was. Hij was helemaal geen lid, zo bleek bij doorvragen. Of je moet Orthodox worden of een andere kerk zoeken, raadde Van der Voort hem aan. „Ik kan geen huwelijk sluiten tussen een heiden en iemand uit de Orthodoxe Kerk. Na een week kwam het stel terug en had de jongen besloten tot onze kerk toe te treden. Dat ging goed en hij bezoekt nog steeds trouw de kerk”.

De priester ziet op dit moment geen enkele afwijking van het traditionele standpunt in zijn kerk waar het gaat om (het afwijzen van) het oecumenisch huwelijk. Wel merkt hij dat als in Nederland of West-Europa een Orthodox meisje of jongen met een lid van een andere kerk trouwt, de Orthodoxe Kerk nog al eens als 'winnaar' uit de bus komt: „Onze diensten zijn zo mooi dat ze dan toch voor onze huwelijksinzegening kiezen”.

Als... dan...
De Orthodoxe priester begrijpt de commotie die in ons land is ontstaan volkomen. „Ik begrijp zowel de ongerustheid van rooms-katholieke als van hervormde zijde. Als Marilène oosters-orthodox zou zijn geweest, was het nooit gekomen tot de huwelijksluiting zoals die nu in de Loolaankerk plaats had. Dan had het stel moeten kiezen: of een voluit Orthodoxe dienst waarbij een hervormde ambtsdrager de schriftlezing had kunnen doen. Of het had een voluit hervormde dienst moeten zijn. Een oecumenisch huwelijk met volledige en volwaardige inzet van een rooms-katholiek of protestant met een Orthodoxe geestelijke is onbestaanbaar, aldus de priester.

Zuid-Amerika
Ds. A. Witzier van de Braziliaanse Igrejas Evangelicas Reformadas in Carambeí-Colônia zegt dat het aantal gemengde huwelijken sterk verschilt in de verscheidene kerken in zijn land. Zijn kerk staat in de Hollandse kolonie en heeft banden met de Christelijke Gereformeerde Kerken.

Enkele protestantse kerken in Brazilië zijn zo fel anti-rooms-katholiek, legt de predikant uit, dat ze zelfs de rooms-katholieke doopsbediening niet erkennen. „Laat staan dat ze akkoord zouden gaan met een gemeenschappelijke huwelijkssluiting”. De Presbyteriaanse Kerk in Brazilië gaat zelfs tot overdoop over als een rooms-katholiek zich bij die kerk aansluit, bijvoorbeeld om te trouwen.

De RKK in Brazilië heeft bij protestanten geen goede naam. „Maar ook bij ons stoort liefde zich niet altijd aan kerkmuren. Een gezamenlijke dienst zit er niet in, mede omdat wij geen goede contacten hebben met de Rooms-Katholieke Kerk. Bovendien wordt het huwelijk dat wij sluiten niet door die kerk erkend. Dat maakt het moeilijk”.

Trouw
Een flink aantal rooms-katholieken is erg actief, is de ervaring van ds. Witzier. „Zij hechten aan een eigen huwelijksdienst of hun moeder staat op een echte roomse huwelijksdienst. Ik weet van een enkel geval waarin onze kerkenraad zei dat als het zo'n groot probleem vormde, het kerkelijk gemengde stel dan maar in de Rooms-Katholieke Kerk moest trouwen. Toen is wel de hoop uitgesproken dat als ze bij ons lid zouden worden, ze ook trouw zouden meeleven. Ik weet dat het stel nu volop in onze gemeente actief is”.

Gezamenlijke diensten zijn voor de meeste protestanten in het Zuid-Amerikaanse land taboe. Protestantse kerken vormen een minderheid en de evangelische groepen zijn heel divers. Sommige zijn strikt in leer en leven terwijl andere rustig meedoen aan een oecumenische dienst. De mate waarin beide partijen elkaar herkennen, hangt ook af van het charismatisch gehalte.

Persoonlijk vindt ds. Witzier dat een gemeenschappelijke dienst wel erg ver gaat. De praktijk leert hem dat een oecumenisch huwelijk niet werkt. „Praat liever door en kies voor een kerk”. Daarom heeft de predikant uit Brazilië begrip voor de commotie, maar tevens betreurt hij de ophef, omdat de wereld kritisch op de kerk reageert. Hij begrijpt de overtuiging die achter de zorg steekt. „Men had van tevoren de zaken beter moeten bespreken”.

Bonte oecumene VS
De bonte kerkelijke kaart van de Verenigde Staten laat een scala aan oecumenische vieringen zien. „Als een Amerikaans gereformeerd christen hoort over een gemengd huwelijk denkt hij vooral aan een huwelijk tussen jood en christen of tussen christen en moslim, maar slechts zelden aan dat van een rooms-katholiek met protestant of omgekeerd”, zegt prof. dr. Nelson Kloosterman van het Mid America Reformed Seminary (Mars) in Dwyer, Indiana.

„De Roomse Kerk eist ook hier dat bij een gemengd huwelijk niet alleen de rooms-katholieke dienst voluit gevierd wordt, maar dwingt ook wel af dat de kinderen kerkelijk rooms opgevoed worden. Het protestantisme heeft als kenmerk dat er, globaal gesproken, nauwelijks zicht is op de kerk. Daarom is er ook bijna geen uitgesproken kijk op de gemengde huwelijksinzegening”, licht prof. Kloosterman toe.

Bij veel protestanten in de VS leeft de gedachte dat zij weliswaar tegen het pausschap zijn, of tegen de roomse leer als geheel, maar tegelijkertijd denkt men nauwelijks na over wat het rooms-katholieke huwelijk, althans de inzegening, inhoudt en dat het een sacrament is. Tussen de kerkleiding en de 'leken' gaapt ook in Amerika een kloof. „Daarbij zien we steeds meer dat pastoor en dominee gezamenlijk optrekken, ook in dezen. Het betreft uiteraard ook veelal de meer liberale protestanten die oecumenisch willen trouwen”.

Ethiek of leer
Prof. Kloosterman heeft nooit willen meewerken aan een oecumenische dienst, noch in de voorbereiding noch in de uitvoering. Hij constateert dat fronten anders komen te liggen voor de doorsnee christenen. Als voorbeeld noemt hij de Promise Keepers. Deze groep boekte enorme successen omdat ze, wat ze zelf noemt, alle geloofsovertuigingen bijeenbracht. Ze bedoelen dan christenen uit alle kerken.

In de VS bestaat een sterke trend van onderaf, die prof. Kloosterman zou willen omschrijven als de „oecumene van de achterdeur. De leer is dan helemaal niet meer belangrijk, laat daar de theologen maar over beslissen, zegt men. De overtuiging dat seksualiteit binnen het huwelijk hoort, weegt zwaarder dan de leer van de kerk over de manier waarop het huwelijk ingezegend wordt, of de vraag hoe het precies zit met de sacramenten. Zo sluipt de oecumene via de ethiek naar binnen”.

Tanend besef
Ds. Maurice Roberts van de Free Church of Scotland stelt dat in zijn kerk geen oecumenische diensten plaatshebben. Waar dat in protestantse kringen wel gebeurt, ziet hij verband met een tanend besef van de gereformeerde religie en verminderde kennis van geestelijke zaken.

De predikant begrijpt dat behoudende protestanten in ons land geschokt en terughoudend reageren. Dat velen in ons land het de kerkelijke leiding kwalijk nemen principiële uitspraken te doen, wijt hij mede aan de secularisatie. Wat de zorg van kardinaal Simonis betreft is de Schotse predikant minder begripvol. „Als hij de Schriften bestudeerde, zou hij tot de conclusie komen dat het huwelijk geen sacrament is en dat de communie ook niet strookt met Gods Woord”. De Schotse voorganger zegt geen precies zicht te hebben op de opstelling van de Anglicaanse Kerk in deze kwestie.

Anglicaans
Rev. David Streater van de Evangelische Gemeenschap binnen de Anglicaanse Kerk in Groot-Brittannië zegt dat de voorwaarden voor een gemengd huwelijk binnen de Church of England strikt geregeld zijn. „Als er sprake is van zo'n trouwerij staan wij op het standpunt dat de RKK niet mag aandringen op kerkelijke opvoeding van eventuele kinderen uit het betreffende huwelijk. Ik heb wel een keer deelgenomen aan een gemengde huwelijksbevestiging. Ik werkte eraan mee omdat ik de volledige leiding had. De inbreng van de roomse priester, een bisschop in dit geval, bleef beperkt tot een gebed. Ik had hem ook duidelijk gemaakt dat de bijbels-gereformeerde prediking de kern is en bleef van de dienst.

Rechtvaardiging door het geloof alleen blijft recht overeind, zei ik tegen de bisschop voor de dienst. Bovendien was er op geen enkele wijze sprake van mis, communie of avondmaalsviering. Ook de zegen legde ik als anglicaans priester op en sprak ik als anglicaans priester uit. Kort gezegd speelt de rooms-katholieke priester in zo'n geval nog minder dan de tweede viool”.