Van bekeerling via discipel tot leider

Het was ergens in maart 1948. De precieze datum is niet meer te achterhalen. De bewuste ontmoeting staat mevrouw Gien Karssen uit Den Haag echter nog helder voor de geest. Dawson Trotman, de stichter van de Navigators, was op doorreis door Europa en bezocht ook Nederland. In “Het Brandpunt” in Doorn zette hij zijn visie op evangelisatie uiteen. Gien Karssen was erbij, raakte onder de indruk en gaf de visie van de Amerikaan door aan anderen. Een halve eeuw later ziet de organisatie de ontmoeting in Doorn als de geboorte van het Navigator-werk in Nederland.

Eigen visie
In 1933 startte Trotman in Los Angeles evangelisatie- en bijbelstudiearbeid onder matrozen van de Amerikaanse vloot. In de loop van de jaren ontwikkelde hij een eigen visie op evangeliseren. Het is niet moeilijk, stelde hij, om iemand in twintig minuten tot het geloof in Jezus te leiden, maar een bekeerling zou volgeling, een volgeling discipel en een discipel leider moeten worden.

Om dat te bereiken zette Trotman zijn werk kleinschalig op. „Liever een handvol volkomen toegewijde Navigators dan duizenden die zich maar beperkt willen inzetten”, was zijn devies. Toegewijde christenen zullen de boodschap uitdragen, redeneerde Trotman. Bekeerlingen zullen, als ze zelf toegewijd zijn, anderen tot Jezus leiden, was zijn verwachting. Dit 'vermenigvuldigingsprincipe' behoort nog altijd tot de kernvisie van de Navigators, „hoewel de organisatie later ook de gevaren inzag van 'bekeringsstatistieken' als prestatiegerichte scores”, zegt Steenkamp.

Billy Graham
De nadruk op nazorg in een persoonlijke relatie maakte de Navigators tot een aantrekkelijke organisatie voor evangelisten die optraden in massale campagnes. „Ik vind het een geweldige zegen”, zegt Steenkamp, „dat tijdens campagnes van bijvoorbeeld Billy Graham honderden mensen naar voren komen en Jezus aannemen, maar als de evangelist op het vliegtuig stapt, hebben de bekeerlingen nazorg nodig”. Graham schakelde de Navigators in voor deze nazorg.

De Navigators stemmen met Graham in dat de mens voor Jezus moet kiezen en dat hij dat ook kan?
„We zijn verantwoordelijk voor onze eigen keuzes. God gaf Jezus Christus om de zonde van de wereld te verzoenen. Hij klopt met deze boodschap op de deur van ons hart, maar beukt de deur niet open. We zullen Jezus zelf in ons hart moeten toelaten. Als ik heb opengedaan, hoef ik me niet af te vragen of Hij is binnengekomen. Wie persoonlijk voor Jezus kiest, krijgt Hem ook in zijn hart. Als mensen problemen hebben met deze zekerheid, vind ik dat triest”.

Discipline
Zowel voor zichzelf als voor zijn team legde Trotman een strenge discipline op: een uur bidden per dag, elke dag een vers uit de Bijbel memoriseren, elke dag een ziel met God in aanraking brengen, eenmaal per week deelnemen aan een evangelisatiecampagne. De structuur van de organisatie was sterk hiërarchisch.

De bestuursvoorzitter van de Nederlandse tak van de organisatie herkent deze strakke vormgeving wel uit de tijd dat hij in de jaren zeventig als student in Eindhoven kennismaakte met de Navigators. „Toen ik student was, keek je op tegen een staflid. En als het bestuur je vroeg staflid te worden, viel je naar je beleving een hele eer te beurt. De persoon van Gert Doornenbal –een krachtig leiderstype– zette in deze periode van groei een bijzonder stempel op het Navigator-werk in Nederland”.

Door de strakke organisatie haakten geïnteresseerden echter nogal eens af. Het is spijtig, zegt Steenkamp, maar sommigen kunnen het woord Navigators niet meer horen. „Het houdt denk ik verband met ontsporingen in het verleden. Navigators namen elkaar soms de maat aan de hand van het aantal bijbelteksten dat ze per week uit het hoofd leerden”.

Opener
Dit klimaat is aan het begin van de jaren tachtig grondig veranderd, zegt de voorzitter. De organisatie is nu open, stafleden staan tussen veldwerkers en ook zijn er meer parttime functies. We experimenteren verder voortdurend met nieuwe vormen. Skiweken bijvoorbeeld zijn effectief om niet-christenen in aanraking te brengen met het christelijk geloof. De vorm is ondergeschikt aan de missie, vinden we.

De Navigators willen zelf geen kerk vormen, maar actief zijn binnen eigen kerkelijke gemeente. Een mooi voorbeeld vindt Steenkamp ds. G. J. van Herk, hervormd predikant te Den Helder, die voorheen actief was als Navigator. De organisatie als geheel heeft haar achterban zowel in pinksterkringen en evangelische gemeenten als in de grote kerken. Steenkamp hoort zelf tot een evangelische pinkstergemeente in Gouda.

Wereldwijd telt het Navigator-werk 3300 stafwerkers in zestig landen. In ons land zijn zo'n dertig stafwerkers actief. Bekende personen binnen evangelische kring hebben hun wortels in het Navigator-werk. Zo waren de directeuren van Youth for Christ en de Evangelische Alliantie, respectievelijk E. de Kam en A. J. van Heusden, beiden actief betrokken bij de Navigators.

Minder groei
De Navigators kennen de laatste jaren minder groei. „De instroom wordt ontegenzeggelijk minder. Het blijkt in deze tijd moeilijker te zijn om mensen tot Jezus Christus te leiden, met name hen die geen enkele band met de Bijbel hebben. Om me heen zie ik weinig mensen die een leven zonder Jezus als een probleem ervaren. Ook de zonde zien ze niet als een probleem. „Hoezo zondig, waar praat je over”, krijg je soms als reactie”.

Het bestuur van de Navigators maakt zich dan ook zorgen over het tijdperk van het postmodernisme, waar de Nederlandse samenleving middenin zit. „Mensen zijn meestal niet tegen het christendom, ze zijn geen atheïst, maar het geloof in God is nauwelijks relevant voor hen. O, wat aardig, krijg je te horen als je over je overtuiging vertelt. Tjonge, wat leuk, zeggen ze als je vertelt wat de sticker met het visje op je auto betekent. En op de toespraak die ik op mijn werk bij Shell tijdens de jaarlijkse kerstlunch houd, krijg ik zelden een inhoudelijke reactie. Het personeel is gewend dat ik een toespeling maak op het „Kind van het licht”, maar ze vragen nauwelijks verder. En dat is typerend voor de tijd waarin we leven”.