Kerk en Godsdienst15 mei 2001

Bulgaarse kerk beziet protestantse gemeenten met argwaan

De macht van de orthodoxen

Door J. M. D. de Heer
SOFIA – Vraag een willekeurige Bulgaar of hij christen is en de kans is groot dat hij ”ja” zegt. Vraag dan of hij in God gelooft en tot je ontsteltenis kan het gebeuren dat hij met ”nee” antwoordt. En op de vraag of hij in Jezus Christus gelooft, gaat de deur helemaal dicht. „Waar heb je het over?” „Maar je zei toch dat je christen was?” „Ja, want ik ben een Bulgaar.”

Het raadsel dat in zo'n kort gesprekje verborgen ligt, typeert de godsdienstige situatie in Bulgarije. Ruim 80 procent rekent zich tot de Bulgaars-Orthodoxe Kerk. Dan heb je nog zo'n 10 procent moslims, een aantal mensen dat zich tot geen enkele kerk rekent en een handjevol protestanten.

Inhoudelijk stelt de Bulgaarse orthodoxie nauwelijks iets voor. Met Pasen, het hoofdfeest in de Orthodoxe Kerk, zitten veel kerken nog wel vol. Maar minder dan een half procent van de mensen die orthodox gedoopt zijn, bezoekt min of meer trouw de erediensten. Velen geloven zelfs niet in God. Maar als je problemen hebt, kun je altijd nog naar de kerk gaan. Je koopt een kaars, je steekt die aan voor de icoon van een heilige, je ontvangt het avondmaal van de priester en alles is weer in orde, denkt men.

Voor de Bulgaarse baptisten heeft dit tot gevolg dat ze de kinderdoop van andere protestantse kerken wel erkennen, maar niet die van de Orthodoxe Kerk. Ds. Teodor Oprenov, secretaris van de Unie van Baptistengemeenten: „In de orthodoxie is de doop puur een magisch middel waardoor de dopeling gered wordt. Dat heeft niets met geloof te maken.”

Verrader
Ondertussen is de Orthodoxe Kerk wel machtig. Haar invloed ontleent ze vooral aan de geschiedenis. De kerk heeft een lange traditie, die teruggaat op de negende eeuw. De orthodoxen zijn er vooral trots op dat mede dankzij de kerk de Bulgaarse cultuur bewaard is gebleven tijdens de vijf eeuwen van Turkse overheersing. En daarom ziet de Orthodoxe Kerk zichzelf als de draagster van de Bulgaarse cultuur. Dus als je Bulgaar bent, ben je orthodox, en als je niet orthodox bent, ben je geen echte Bulgaar. Verlaat je de kerk en word je protestant, dan heet je al gauw een verrader van je land.

Het communistische regime, dat Bulgarije tot 1989 in zijn greep had, voedde zulke ideeën gretig. Net als in andere Oost-Europese landen maakte de Communistische Partij handig gebruik van de Orthodoxe Kerk. Tot hun grote schrik kwamen de Bulgaren er na de omwenteling achter dat het hoofdkantoor van de geheime dienst jarenlang was genesteld in een van de orthodoxe kerken in de hoofdstad Sofia.

Erfenis
De Bulgaars-orthodoxe gedachtespinsels, gecombineerd met de communistische dictatuur, zorgen nog altijd voor een nare erfenis voor de kleine, maar snelgroeiende protestantse groepen in het land. Vanouds werden deze afgeschilderd als sektarisch en dat beeld bestaat nog altijd in de gedachten van veel Bulgaren.

Een bizar voorbeeld is wel de brief die een orthodox priester schreef toen een Amerikaanse protestantse arts naar Bulgarije kwam om de hoognodige medische zorg aan kinderen te bieden. Hij zou volgens de priester de kinderen in het ziekenhuis om het leven brengen, om vervolgens de organen naar Amerika te exporteren.

Maar de orthodoxe argwaan blijkt ook uit de houding van de ouders van Katja Raichinov. Zij is getrouwd met de baptistenjongerenwerker Vladimir Raichinov. „Mijn ouders”, zegt Katja, „waren in het begin erg wantrouwend en zelfs een beetje bang. Je staat onder de invloed van de baptisten, zeiden ze. Ik heb gezegd: Kom en zie, ik ga naar een normale kerk met heel normale mensen. Ze kwamen niet, ze vonden de baptisten gevaarlijk.”

Langzamerhand wist Katja meer vertrouwen te winnen. Toen ze vorig jaar met Vladimir trouwde, zei haar moeder achteraf dat ze de kerkdienst het indrukwekkendste deel van de dag had gevonden. „Ze leest nu soms zelfs een christelijk boek.”

Mensen stelen
Ondanks alle verdachtmakingen van de kant van de orthodoxie zijn er ook plaatsen waar de verhouding met de baptisten redelijk goed is. Ds. Damian Podgorsky uit Dupnitsa bijvoorbeeld heeft nooit problemen gehad met de Bulgaars-orthodoxe kerk in zijn dorp. „Een priester zei me ooit eens dat ik zijn mensen steel. Toen heb ik gezegd dat als hij een betere boodschap heeft de mensen wel bij hem in de kerk blijven komen.”

Een orthodoxe monnik zocht ds. Damian onlangs zelfs op. „Wij zijn broeders, zei hij. De Rooms-Katholieke Kerk is onze grote broer, u onze kleine, die soms niet zo goed luistert.”

Ds. Oprenov kan zulke signalen op het platteland wel plaatsen. „In de grote steden moeten de orthodoxe priesters veel voorzichtiger zijn. De kerk verwacht van hen dat ze loyaal zijn aan de orthodoxie en daarom tegen protestantse ”sekten” strijden.

Ook Roumen Papratilov, directeur van de christelijke uitgeverij New Man, heeft het idee dat de verhouding tussen de Bulgaars-orthodoxen en de protestanten er soms beter op wordt. Papratilov, kerkenraadslid in de gemeente van ds. Oprenov in Sofia, verzorgde de uitgave van een ”kaart van kerkelijk Bulgarije”. Daarop staan alle plaatselijke gemeenten ingetekend, van orthodox en rooms-katholiek tot pinkstergroepen en baptistengemeenten. Volgens Papratilov heeft de kaart meegewerkt aan een nuancering van het beeld van christelijk Bulgarije. „Het gangbare beeld was dat je orthodoxe kerken had en verder nog wat sekten. Nu zien orthodoxe kerkleiders hoe het kerkelijk plaatje er in werkelijkheid uitziet. Ik kreeg er zelfs een bedankbrief van een orthodoxe aartsbisschop voor.”

Een ander positief signaal vindt hij dat een evangelikaal dagboekje uit Amerika in een Bulgaarse vertaling in een aantal orthodoxe kerken te koop is. Papratilov liet vorig jaar op zijn beurt ruimte voor orthodoxe uitgevers in zijn jubileumcatalogus.

Traditioneel
Deze positieve signalen nemen niet weg dat de Orthodoxe Kerk achter de schermen een behoorlijk invloed heeft op de Bulgaarse politiek. De Unie van Baptistengemeenten heeft weliswaar registratie van overheidswege gekregen, maar de regering zal zich in het openbaar nooit ten gunste van protestanten uitspreken. Dat kan ook bijna niet, want in de godsdienstwet wordt de Orthodoxe Kerk de ”traditionele kerk” genoemd. Protestantse advocaten hebben tevergeefs protest aangetekend tegen het woord ”traditioneel”, omdat dit juridisch gezien een nietszeggend woord is.

Vladimir Raichinov vindt de omschrijving overigens een slimme vondst. „De regering zegt niet dat de Orthodoxe Kerk de enige kerk is, dat zou discriminerend zijn. Maar door te zeggen dat ze de traditionele kerk is, geeft ze de orthodoxe kerkleiders wel een wapen in handen om te waarschuwen tegen protestanten. Die zijn immers niet traditioneel Bulgaars, die zijn vreemd.”